BRD en DDR: van splitsing tot hereniging (1949-1990)
Na de nederlaag aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland tijdens de Koude Oorlog een gescheiden natie. Dit duurde voor Duitsland van 1949 tot 1990. Van het eens zo nationalistische Duitsland werden twee landen gemaakt: de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) en de Duitse Democratische Republiek (DDR). Hoe is de overgang van splitsing naar hereniging van de twee Duitslanden gegaan? In dit artikel lees je alles over de BRD en de DDR.
Een verdeeld Duitsland
Al voor het einde van de Tweede Wereldoorlog waren de fundamenten voor de splitsing van het naoorlogse Duitsland gelegd. In de loop van de Tweede Wereldoorlog kwamen de geallieerden steeds meer tegenover elkaar te staan. Deze onderlinge strijd speelde zich voornamelijk af tussen de Sovjet-Unie aan de ene kant en de rest van de geallieerden aan de andere kant. De Sovjet-Unie is namelijk ontstaan door de Russische Revolutie van 1917 waardoor de Sovjet-Unie een sterk communistisch karakter had, terwijl de andere geallieerden meer een kapitalistische kijk op de wereld hadden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de Russen al druk bezig met het implementeren van het communisme in de gebieden die ze op de Duitsers hadden veroverd. De Sovjet-Unie begon deze gebieden als het ware al over te nemen. Toen Duitsland in mei 1945 werd verslagen, was de vraag wat er met het land, dat een centrale plaats in Europa had, moest gebeuren. Op de Conferentie van Jalta besloten Frankrijk, Engeland, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten om Duitsland te verdelen in vier geallieerde bezettingszones. Ook de hoofdstad Berlijn werd verdeeld in vier zones. De Sovjet-Unie kon hierdoor dus in haar Oost-Duitse zone het communisme implementeren, terwijl in de andere drie bezettingszones een kapitalistische samenleving werd opgebouwd. Duitsland werd hierdoor verdeeld in een kapitalistisch en een communistisch deel. Dit maakte de uiteindelijke verdeling in twee afzonderlijke landen onvermijdelijk.
Het ontstaan van de BRD en de DDR
De enorme herstelbetalingen die Duitsland moest betalen na de Tweede Wereldoorlog zorgden voor een economische crisis in het land. Hierdoor had de ‘Reichsmark’ (de nationale munt) totaal geen waarde meer. Daarom besloten Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten in hun westelijke bezettingszones een nieuwe munt te introduceren: de Duitse Mark. Dit gebeurde op 20 juni 1948. De Sovjet-Unie kwam daarop ook met een eigen munt, de Ostmark. De invoering van deze twee verschillende munten geldt als aanleiding voor de vorming van de twee landen. Op 24 mei 1949 werd de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) uitgeroepen, door de drie westelijke zones samen te voegen. Er werd toen nog benadrukt dat het ging om een tijdelijke staat. Op 7 oktober van dat jaar volgde de Sovjet-Unie met de Duitse Democratische Republiek (DDR). Aangezien de BRD als eerste werd uitgeroepen, kon de Sovjet-Unie het Westen de schuld geven van de verdeling van Duitsland.
De DDR tijdens de Koude Oorlog
De DDR werd een communistische staat naar voorbeeld van de Sovjet-Unie. Dit sloot een hereniging van Duitsland uit, omdat het kapitalistische Westen en de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog lijnrecht tegenover elkaar stonden. In de DDR kreeg één partij alle macht: de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED). Deze partij stond sterk onder invloed van de Sovjet-Unie. Naast het bestuur door één partij werd er in de DDR ook terreur en geweld uitgeoefend door de geheime politie. Verder was er strenge censuur in de media en was er sprake van indoctrinatie. Het land was hiermee een echte dictatuur geworden en werd als staat alleen erkend door de andere lidstaten van het Warschaupact.
De DDR volgde de communistische planeconomie om een eigen industrie op te bouwen. Hiervoor moest de arbeidsproductiviteit sterk verhoogd worden. Dit zorgde voor massale protesten, die ruw werden neergeslagen. In 1953 ontstond er zelfs een grote volksopstand, waarbij de actievoerders vrije verkiezingen eisten. De Russen sloegen deze opstand echter neer. De mislukte volksopstand van 1953 was een dieptepunt voor de inwoners van de DDR. Ook met de economie in de DDR ging het steeds slechter gedurende de Koude Oorlog. Het nationale inkomen daalde en de schappen in de winkels waren leeg. Zelfs de meest eenvoudige producten waren in Oost-Duitsland niet verkrijgbaar en er heerste grote armoede onder de bevolking. Intussen werd er middels propaganda wel geprobeerd om de bevolking te overtuigen dat het communisme en de planeconomie voor iedereen het beste was. Zo zette de DDR zich ook steeds meer af tegen de BRD, waar een vrije markteconomie werd ingevoerd.
De strenge terreur, de angst voor de geheime politie en het economisch verval zorgden ervoor dat ongeveer 2,5 miljoen Oost-Duitsers de DDR ontvluchtten. Vooral de goed opgeleide mensen trokken naar het Westen omdat ze daar een grotere kans hadden op een goede baan met een hoger inkomen. Om deze vluchtelingenstroom te stoppen, werd in 1961 de Berlijnse Muur gebouwd.
Wil je meer weten van de DDR? Kijk dan deze video van Jortgeschiedenis:
De BRD tijdens de Koude Oorlog
De BRD kreeg, in tegenstelling tot de DDR, een parlement (de Bondsdag), onder leiding van Konrad Adenauer, en een grondwet. In de grondwet werd bepaald dat de bondskanselier niet zomaar eigen wetten kon opstellen en een soort representatieve functie kreeg. Ook werd er besloten dat de Bondsrepubliek een federale structuur kreeg, zodat Berlijn niet alle macht in handen zou hebben. Vanuit de drie westelijke zones in Berlijn werden de wetsvoorstellen geregeld en werd de BRD bestuurd, maar de deelstaten hadden ook hun eigen bestuursorganisaties. De BRD was echter nog geen zelfstandige staat. De geallieerden hielden namelijk nog wel de verantwoordelijkheid voor de buitenlandse politiek. Ook mocht de Bondsrepubliek nog geen eigen leger hebben. In de beginjaren werd er wel een politiek van Westbindung gevoerd, waarbij er veel verdragen werden gesloten met Europese en Atlantische organisaties. Zo trad de BRD op 9 mei 1955 toe tot de NAVO. De eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog heerste er, net als in de DDR, grote armoede in de BRD. De economie herstelde zich echter razendsnel in de BRD. Dit zogenaamde Wirtschaftswunder en de groeiende welvaart zorgden ervoor dat de BRD zich kon ontwikkelen tot een stabiele democratie. De West-Duitsers werden zich ervan bewust dat ze het veel beter hadden dan de Oost-Duitsers. De twee Duitse landen distantieerden zich compleet van elkaar. Zo erkenden de BRD en veel andere landen uit West-Europa de DDR niet als staat. De BRD stelde in de zogeheten Hallsteindoctrine (19 oktober 1955) zelfs dat zij alle diplomatiekebetrekkingen zou verbreken met westerse landen die de DDR als staat erkenden.
Dit veranderde door de 'Ostpolitik', gevoerd door bondskanselier Willy Brandt, en de daaropvolgende periode van détente (ontspanning) in de jaren '70. Zo ging West-Duitsland vanaf het begin van de jaren '70 diplomatieke relaties aan met onder meer de DDR en Polen.
Wil je meer weten van de BRD? Kijk dan deze video van Jortgeschiedenis:
De hereniging van Duitsland
In 1985 kwam in de Sovjet-Unie Michael Gorbatsjov aan de macht. Hij introduceerde een beleid van glasnost en perestrojka ('openheid' en 'economische en politieke hervormingen'). De communistische leiding van Oost-Duitsland keurde deze hervormingen echter af. Intussen namen de protesten tegen het regime in de DDR alleen maar toe. Uiteindelijk leidde dit in 1989 tot de Val van de Berlijnse Muur. Dit was de eerste stap naar een verenigd Duitsland. Kort na de val van de Berlijnse Muur besprak de West-Duitse bondskanselier Helmut Kohl in de Bondsdag zijn Tienpuntenplan (das Zehn Punkte Programm). Dit plan was bedoeld om in fases tot een Duitse eenwording te komen. Het plan kwam erop neer dat de BRD de DDR in het eenwordingsproces economisch zou steunen, op voorwaarde dat er vrije verkiezingen en economische hervormingen kwamen in het verenigde Duitsland. In mei en juli 1990 werden verdere stappen gezet in het herenigingsproces. Zo werd het Duits-Duitse staatsverdrag getekend. Deze overeenkomst legde de basis voor een monetaire, sociale en economische unie van de DDR en de BRD. Ook spraken Michael Gorbatsjov en Helmut Kohl af dat het herenigde Duitsland zou toetreden tot de NAVO. Verder beloofden de Russen dat ze het Rode Leger uit de DDR zouden terugtrekken. Uiteindelijk werden Oost-Duitsland en West-Duitsland op 3 oktober 1990 bij elkaar gevoegd tot de Bondsrepubliek Duitsland. De DDR hield hiermee op te bestaan en Duitsland was herenigd. Dit is het huidige Duitsland.
