De Tweede Wereldoorlog (1939-1945)

22 jaar na de Eerste Wereldoorlog begon in Europa de Tweede Wereldoorlog, een conflict dat nog omvangrijker zou zijn en ten minste 60 miljoen doden als gevolg had. In dit artikel lees je wat de voedingsbodem was voor de Tweede Wereldoorlog, hoe de oorlog verliep en welke gevolgen er aan te wijzen zijn.

Video

Wil je een samenvatting op video zien van de Tweede Wereldoorlog? Kijk dan onderstaande video van JORTgeschiedenis.

 

Context

De Eerste Wereldoorlog eindigde officieel met het tekenen van het Verdrag van Versailles in 1918. In dit verdrag waren zeer vernederende besluiten vastgelegd voor Duitsland. Toen al werd er gevreesd dat dit verdrag, met zijn absurde voorwaarden, in de toekomst voor grote problemen zou zorgen en uiteindelijk op een oorlog zou uitdraaien. Deze angst werd werkelijkheid. Duitsland raakte door de hoge herstelbetalingen in een economische crisis en ook in de Duitse politiek heerste er onrust. Er was geen vertouwen in de nieuwe regering, wat leidde tot de opkomst van Hitler en extreemrechtse bewegingen, zoals het nationaalsocialisme. De bijbehorende partij de NSDAP had Adolf Hitler als boegbeeld. Hitler kreeg na 1933 alle macht in Duitsland in handen en het land werd een totalitaire eenpartijstaat. Er was hierdoor een einde gekomen aan de parlementaire democratie en de Weimarrepubliek moest plaatsmaken voor nazi-Duitsland. Hitler zorgde ervoor dat de economische situatie in Duitsland beter werd en dat de industrialisatie op gang kwam. Doordat de werkeloosheid afnam, kreeg Hitler ook veel steun van de bevolking.

Begin van de oorlog

Hitler maakte als alleenheerser, met hulp van minister Joseph Goebbels, veel gebruik van propaganda. Het Duitse volk werd hiermee geïndoctrineerd en er kwam een strenge censuur. Zo werden mediaberichten en boeken die niet overeenkwamen met de ideeën van de nazi’s niet gepubliceerd. Hitler gebruikte propaganda ook om een nationalistisch gemeenschapsgevoel te creëren. Hij benadrukte dat de Duitsers zogenaamde ‘übermenschen’ waren. Dit perfecte Arische ras moest volgens hem meer ‘lebensraum’ (leefruimte) krijgen en Europa overheersen.

Hitler wilde deze ruimte voor de Duitsers vooral zoeken in het oosten van Europa. In 1938 vond daarom de Anschluss plaats, waarbij Oostenrijk werd geannexeerd bij het Duitse rijk. Hij lapte hiermee duidelijk de afspraken van het Verdrag van Versailles aan zijn laars. De andere mogendheden grepen echter niet in, om een oorlog te voorkomen. Dit wordt ook wel de appeasementpolitiek genoemd, die vooral door Groot-Brittannië werd gevoerd. Tijdens de conferentie van München in 1938 werd deze politiek nog eens duidelijk. Duitsland kreeg in deze conferentie namelijk toestemming van Frankrijk en Engeland om Tsjecho-Slowakije in te nemen. Omdat Hitler beloofde dat er verder geen expansie van het Duitse rijk zou plaatsvinden, dachten de andere landen dat de uitbreidingsdrang van Hitler na deze inname voorbij was. Duitsland mocht de veroverde gebieden in Oostenrijk en Tsjecho-Slowakije houden, als er niet nog meer grondgebied werd ingenomen. Toch viel Hitler in 1939 Polen aan. Dit vormde het begin voor de Tweede Wereldoorlog, waarbij Groot-Brittannië en Frankrijk de oorlog verklaarden aan Duitsland. Samen vormden deze twee landen de geallieerden. Zij vochten tegen de as-mogendheden: Duitsland, Italië en Japan. Daarnaast had Hitler met de Sovjet-Unie een niet-aanvalspact gesloten, het Molotov-Ribbentroppact.

Verloop 1940-1942

Hitler was bezig met zijn succesvolle opmars en bezette in korte tijd Denemarken, Noorwegen, Nederland, België en Luxemburg. Ook boekte het Duitse leger overwinningen op het Franse en Britse leger. De Duitse strategie in de Tweede Wereldoorlog werd ook wel de ‘Blitzkrieg’ genoemd, een ‘bliksemsnelle militaire strategie’. De Duitsers drongen diep door achter de vijandige linies, waardoor Frankrijk al snel capituleerde. Alleen Groot-Brittannië hield stand, toen de Britse Luchtmacht de Duitsers wist te verslaan in de zogenaamde Slag om Engeland.

Na de grote overwinningen aan het westfront wilde Hitler nu naar het oosten trekken. Hier was namelijk veel leefruimte te vinden voor het Arische ras. Ook woonden hier volgens Hitler minderwaardige Slavische volkeren. In 1941 zette Duitsland daarom ‘Operatie Barbarossa’ in, waarbij 4,5 miljoen Duitse soldaten de Sovjet-Unie aanvielen. Hitler verbrak hierbij het niet-aanvalspact met de Sovjet-Unie. Voor Jozef Stalin, de leider van de SU, was de aanval dus erg onverwacht.

Hitler had een hekel aan de communisten in het Oostblok. Het leger ging daarom duidelijk veel gewelddadiger om met de bevolking daar en behaalde ook hier een aantal snelle overwinningen. Dit was mede omdat het Russische leger nog niet klaar was voor een oorlog. Bij de Slag om Moskou werd het Duitse leger echter tegen gehouden door het leger van de SU. De Russische winter brak aan, wat de Duitsers fataal zou worden.

In 1941 vond er echter nog een belangrijke gebeurtenis plaats. Toen viel Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor aan, waardoor ook de Verenigde Staten zich bij de geallieerden voegden en mee gingen doen aan de Tweede Wereldoorlog. Daarbij hadden de geallieerden er een industriële supermacht bij gekregen.

Verloop 1943-1945

Terwijl de Amerikanen de Japanners op zee terugdrongen, konden de geallieerden in Europa in 1943 Italië binnenvallen. Ook in het Oostfront moesten de Duitsers klappen opvangen. Bij de allesbeslissende Slag om Stalingrad werd het Duitse leger in de Sovjet-Unie omsingeld en verslagen. De Duitsers leden hierbij voor het eerst een groot verlies en de Sovjet-Unie begon langzaam de gebieden terug te veroveren. Duitsland was hierdoor verstrikt geraakt in een tweefrontenoorlog. In het westen hadden de Amerikanen en de Britten intussen in 1944 D-Day georganiseerd. Tijdens deze dag landden Amerikaanse, Canadese en Britse soldaten samen op de kust van Normandië in Frankrijk. D-Day was het begin van de bevrijding van West-Europa. De geallieerden brachten gezamenlijk een enorm leger bij elkaar en trokken beetje bij beetje Frankrijk in. Na de bevrijding van Frankrijk en België werd ook Nederland bevrijd, op 5 mei 1945.

De ondergang van Duitsland was hierna in zicht. De Russen vielen in 1945 Duitsland zelf aan en versloegen de Duitsers bij de Slag om Berlijn. Hitler pleegde hierna zelfmoord en de capitulatie van Duitsland volgde op 8 mei 1945.

Japan had zich echter nog niet overgegeven. Om het einde van de Tweede Wereldoorlog te bespoedigen, besloot Amerika om aan te vallen met atoombommen. In augustus 1945 werd de eerste atoombom op Hiroshima gegooid en een paar dagen later een atoombom op Nagasaki. Het dodental was kolossaal. Kort na de atoombom capituleerden de Japanners, want ze wisten dat ze niet konden vechten tegen de nucleaire wapens van Amerika. Dit betekende het definitieve einde van de Tweede Wereldoorlog.

De Holocaust

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vond ook de Holocaust plaats. Zoals gezegd paste Hitler’s propaganda namelijk bij het idee om eenheid te creëren in Duitsland. Er moest een gemeenschapsgevoel komen, zonder ‘vreemde’ elementen, waar onder andere zigeuners, homoseksuelen en Joden bij hoorden. Al in 1933 werd het eerste concentratiekamp opgericht, waar deze mensen die ‘niet pasten’ bij het Arische ras werden opgesloten, evenals politieke tegenstanders zoals de communisten.

Vooral het antisemitisme (de Jodenhaat) was alom aanwezig in nazi-Duitsland, ook al voor de Tweede Wereldoorlog. Na de Kristallnacht in 1938 begon de Jodenvervolging planmatig te verlopen. De nazi’s spraken over ‘de oplossing van het Joodse vraagstuk’. In 1942 werd hierover een besluit genomen op de Wannseeconferentie. De ‘oplossing van het Jodenprobleem’ was dat alle joden vergast moesten worden in concentratiekampen. Hierna kwam de Jodenvervolging op volle gang. Joden werden massaal opgepakt en gedeporteerd naar concentratiekampen. Deze volkerenmoord wordt ook wel genocide genoemd en zorgde voor miljoenen doden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Gevolgen

De Tweede Wereldoorlog had onder meer de volgende gevolgen:

• De Tweede Wereldoorlog had meer dan 60 miljoen doden als gevolg.
• Duitsland werd verdeeld tussen de SU, Frankrijk, Amerika en Groot-Brittannië, in vier bezettingszones. Ook Berlijn, dat in de Russische zone lag, werd verdeeld in vier bezettingszones.
• In plaats van vier grootmachten waren er na de oorlog nog maar twee: de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Dit kwam omdat veel Europese mogendheden verzwakt waren. Deze twee grote mogendheden raakten na 1945 verstrikt in de Koude Oorlog.
• Sommige Europese landen waren door de oorlog de macht over de overzeese koloniën kwijtgeraakt. De Japanse overheersing van de koloniën in Azië had laten zien dat de Europeanen niet superieur waren. De soldaten uit de koloniën weigerden zich daarom na de oorlog neer te leggen bij een ondergeschikte positie. Dit had dekolonisatie tot gevolg.
• Na de Tweede Wereldoorlog beseften de Europese landen dat ze beter moesten gaan samenwerken om een derde wereldoorlog te voorkomen. Dit had de eenwording van Europa als gevolg, wat begon met de oprichting van de EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) en later de EEG (Europese Economische Gemeenschap).