Wat was het Verdrag van Versailles?

In 1918 werd de Eerste Wereldoorlog definitief beëindigd met het sluiten van het Verdrag van Versailles. Dit verdrag maakte duidelijk dat Duitsland als de enige schuldige van de oorlog werd aangewezen. De hoge herstelbetalingen en vernederende afspraken zorgden voor zowel een politieke als een economische crisis in het land. In dit onrustige klimaat wist Hitler uiteindelijk ongeveer een decennium later aan de macht te komen.

Video

Wil je de hoogtepunten weten van het Verdrag van Versailles? Kijk dan onderstaande video van Brunsveld Geschiedenis.

 

Vredesinitiatieven in 1917

Al in 1917 waren er in Duitsland politici die niet meer in een overwinning in de Eerste Wereldoorlog geloofden. Zij vonden het zo snel mogelijk sluiten van vrede noodzakelijk. Een van deze politici, Erzberger, vormde daarom een groep van leden van de Rijksdag die samen een ‘vredesresolutie’ opstelden. Dit was een initiatief om snel tot vrede te komen en ontving brede steun. De Rijkskanselier vond het echter nog te vroeg om het plan in te voeren en de oorlog zette zich nog een jaar voort.

Intussen werd er in Amerika, nog vòòr deelname aan de oorlog, ook al gewerkt aan een vredesplan, op initiatief van president Wilson. Na een grote aanval van Duitsland op een Brits schip, met honderden gedode Amerikaanse passagiers, ontwikkelde Amerika echter een fellere anti-Duitse houding. Wilson stelde toen aan Duitsland voor dat het land de onbeperkte duikbootoorlog zou beëindigen. In ruil hiervoor zou Amerika druk uitoefenen op Groot-Brittannië om een einde te maken aan de Duitse zeeblokkade. Duitsland accepteerde dit voorstel, maar Engeland weigerde haar blokkade op te geven. De geallieerden waren kennelijk nog niet klaar voor het sluiten van vrede, maar Wilson bleef in zijn rol als ‘vredesstichter’. Hij wilde een plan ontwikkelen dat draaide om ‘peace without victors’ (vrede zonder overwinnaars). Dit zou inhouden dat de partijen de strijd staakten, op eigen gebied terugtrokken en geen verdere schuldvraag zouden stellen. Dit plan werd echter nog steeds niet door iedereen positief ontvangen. Intussen zette Duitsland wel de duikbotenoorlog voort en bleef Amerika oorlogsleningen verstrekken aan de geallieerden. Als de geallieerden de oorlog dus zouden verliezen, zou dat grote gevolgen hebben voor de Amerikaanse economie. Wilson besloot daarom om Amerika als geallieerde met de oorlog mee te laten doen en in april 1917 verklaarde hij Duitsland de oorlog.

Een vredesplan van president Wilson

Wilson’s besluit om Amerika aan de oorlog te laten deelnemen, betekende niet dat hij stopte met het opstellen van vredesinitiatieven. Hij dacht juist, door met de oorlog mee te doen, meer invloed te kunnen uitoefenen dan wanneer Amerika buiten de oorlog bleef. Hij kon nu, als deelnemende partij, ook eisen stellen. Begin 1918 stelde hij daarom zijn ‘veertien punten plan’ voor, dat in Amerika met enthousiasme werd ontvangen. Zowel Duitsland als de geallieerden waren het echter met de meeste punten van Wilson oneens.

Wilson ging toch door met de uitwerking van zijn plan en voegde enige tijd later nog vier punten aan zijn programma toe. De oorlogssituatie voor de geallieerden in Europa zag er op dit moment echter slecht uit. Ze dachten de oorlog te gaan verliezen en smeekten de Verenigde Staten om meer troepen te sturen. Ook realiseerden Engeland en Frankrijk zich dat ze financieel in het krijt stonden bij Amerika: ze waren nu meer bereid naar Wilson’s plannen te luisteren.

Intussen was Duitsland, na haar grote, succesvolle offensief, ook uitgeput. Er braken opstanden uit in het land en het opperbevel vroeg de Duitse regering toen Amerika te verzoeken om te bemiddelen bij wapenstilstandonderhandelingen op basis van zijn ’14 punten programma’. Ook de geallieerden  gingen akkoord met het sluiten van vrede met Duitsland op basis van deze 14 principes.

Het sluiten van het Verdrag van Versailles

Na onderhandelingen tussen de landen werden er een aantal wijzigingen in Wilson’s plan aangebracht. Van een ‘peace without victors’ was hierdoor steeds minder sprake. Terwijl de vredesvoorwaarden werden verscherpt, was Duitsland gedwongen dit toe te geven. Door interne revoluties en opstanden in het land had Duitsland geen enkele keus. De geallieerden maakten hier handig gebruik van en van onderhandelen was dan ook geen sprake meer. Duitsland moest gewoon gehoorzamen en werd behandeld als een verslagen vijand. Toch zag Duitsland nog een laatste hoop in Wilson’s mededeling dat de geallieerden wel akkoord gegaan waren met een vrede op basis van zijn ‘veertien punten programma’. Duitsland moest dan wel vernederende eisen accepteren, maar het uiteindelijke vredesverdrag zou toch gesloten worden op basis van het ‘peace without victory programma’. Dit werd gezien als een redelijke en eervolle vrede, wat daarom continu werd herhaald door de Duitse regering, om grote onrust in het land te voorkomen. Uiteindelijk werd de wapenstilstand op 11 november 1918 ondertekend door Duitsland. De Eerste Wereldoorlog was hiermee voorbij. 

De vredesbepalingen

De geallieerden begonnen nu met het opstellen van een vredesverdrag, maar het zou nog tot juni 1919 duren voordat dit verdrag door Duitsland kon worden ondertekend. Van de ‘peace without victors’ kwam niks terecht. Duitsland had vertrouwd op Wilson en de goede wil van de geallieerden, maar deze goede wil bleek niet aanwezig te zijn. Vooral Frankrijk wilde dat Duitsland keihard werd gestraft, zodat het land Frankrijk nooit meer militair zou kunnen bedreigen. Duitsland moest daarom vernederende bepalingen accepteren. In het Verdrag van Versailles werden de volgende zaken bepaald:

• Duitsland werd als enige schuldig gesteld aan het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog en moest de volledige schade van de oorlog dragen.
• Duitsland was verplicht om een willekeurig geschatte schade van ruim 1000 miljard mark aan de geallieerden te betalen, terwijl iedereen begreep dat zo’n bedrag niet op te brengen was.
• Duitsland moest zijn koloniën en een deel van het Duitse grondgebied afstaan.
• Duitsland mocht voortaan nog maar een leger van maximaal 100.000 man hebben.
• Duitsland moest keizer Wilhelm II uitleveren voor berechting.

De gevolgen van het Verdrag van Versailles

Het Verdrag van Versailles had rampzalige gevolgen. Er waren tijdens het opstellen van het vredesverdrag al protesten ontstaan over de gang van zaken en de absurde voorwaarden die in het verdrag werden opgenomen. Zo vreesde zelfs de Amerikaanse president van Buitenlandse zaken ervoor dat het verdrag in de toekomst voor grote problemen zou zorgen en uiteindelijk weer op oorlog zou uitdraaien. Deze angst werd uiteindelijk ook werkelijkheid. Er kan dus gesteld worden dat vooral Wilson en de Franse president Clemenceau als medeverantwoordelijken kunnen worden aangewezen voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, aangezien zij versoepeling van de voorwaarden van het vredesverdrag hardnekkig hebben tegengehouden.

Als gevolg van de herstelbetalingen raakte Duitsland in een grote economische crisis en de nieuwe regering kon de grote politieke en economische problemen van het vredesverdrag niet oplossen. Er ontstond een groot wantrouwen tegen de nieuwe Duitse democratische leiders in het land. Deze politieke chaos leidde uiteindelijk tot de opkomst van extreemrechtse bewegingen, waaronder het nationaalsocialisme/het nazisme. De NSDAP profiteerde van deze politieke onrust. Hitler haakte in op de vernedering van het Verdrag van Versailles en beloofde om de herstelbetalingen stop te zetten en de grond die het land had moeten afstaan weer terug te claimen. Toen hij meer macht kreeg lapte hij de vredesbepalingen dan ook aan zijn laars en werd hij de sterke leider waar de vernederde Duitsers behoefte aan hadden.