De opkomst van Hitler en de NSDAP

Het grote aantal aanhangers van de NSDAP en het aan de macht komen van Hitler is voor velen moeilijk te begrijpen. Het is daarom belangrijk om de context van deze machtsovername te kennen en de gebeurtenissen die hebben geleid tot de nazidictatuur te begrijpen. Op deze pagina kun je alles lezen over de opkomst van Hitler en de NSDAP.

Video

Wil je weten hoe Hitler langzamerhand steeds meer macht kreeg? Kijk dan onderstaande video van JORTgeschiedenis.

 

Oprichting van de NSDAP en de SA

Na de Eerste Wereldoorlog was de Duitse politiek ingestort, wat het land heel instabiel maakte. De sociaaldemocraten kwamen aan de macht, maar werden verweten schuldig te zijn aan het verlies van de oorlog. Veel mensen waren ontevreden met de situatie. Er ontstonden hierdoor veel radicale nationalistische en rechtse partijen in Duitsland. Zo ook in München, waar eind 1918 de Deutsche Arbeiterspartei (DAP) werd opgericht. Ook Adolf Hitler werd hier lid van. Hij liet al snel zien dat hij geïnteresseerd was in politiek en goed kon spreken. Hij was bedreven met de partij en stelde 25 kernpunten van de partij samen. Dit leverde een groei aan aanhangers op. In 1920 werd de naam van de partij veranderd in NSDAP (Nationaalsocalistische Duitse Arbeiderspartij). Het is dan nog een relatief kleine partij.

In 1921 werd de SA (Sturmabteilingen) opgericht om de NSDAP bij bijeenkomsten te beschermen tegen politieke tegenstanders. Dit was echter niet waar de SA zich tot beperkte in de praktijk. Het was een gewelddadige groep die veel straatterreur pleegde en politieke tegenstanders intimideerde.

Een mislukte staatsgreep

In november 1923 pleegde Hitler in Duitsland, met hulp van de SA, een staatsgreep. Deze zogenaamde ‘Hitler-putsch’ mislukte en het beëindigde de eerste politieke fase van Hitler. De NSDAP en de SA werden verboden en Hitler werd veroordeeld tot vijf jaar ‘vestingstraf’. Dit hield een soort eervolle gevangenisstraf in voor belangrijke personen. Hitler kreeg hierdoor bepaalde privileges tijdens zijn tijd in de gevangenis.

De staatsgreep liet zien dat Hitler een impulsieve revolutionair was die dacht dat hij wel even aan de macht kon komen. Velen zagen hem als een rare eenling die geen gevaar zou vormen voor Duitsland, terwijl hij door sommigen ook gevreesd werd. Hitler had zelf wel door dat zijn fanatieke aanhangers nog in hem geloofden. In de gevangenis had hij daarnaast veel tijd om goed over zijn politieke ideologie na te denken en schreef dan ook het boek ‘Mein Kampf’.

Groei van de NSDAP

Terwijl Hitler vijf jaar gevangenisstraf had gekregen, kwam hij na 13 maanden al weer vrij. Twee maanden na zijn vrijlating begon Hitler zelfs weer revolutionaire toespraken te houden in München. De NSDAP werd opnieuw verboden, maar er werd tegen Hitler persoonlijk niks ondernomen. Dit kwam omdat elk gebied in Duitsland zijn eigen wetten mocht maken en in Beieren (waar München ligt) mocht Hitler speeches geven, al dan niet openbaar. Toch bleef de NSDAP groeien met nieuwe leden. Dit kwam ook omdat in deze periode de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog nog steeds te voelen waren. Veel Duitsers hadden een hekel aan de communisten en aan de sociaaldemocraten en Hitler liet zijn afgunst tegenover deze twee groepen hard horen.

Vanaf het midden van de jaren twintig gaat het wel steeds beter met Duitsland, totdat de Amerikaanse beurskrach in 1929 een grote economische crisis veroorzaakt. Duitsland kan zijn schulden niet meer betalen en miljoenen mensen raken werkloos. Hitler profiteert echter van deze crisis: hij uit nog sterkere kritiek op de regering en het Verdrag van Versailles.

Veel mensen voelen zich aangetrokken door zijn partij, die kracht en hoop uitstraalt. De nazileiders zijn jong en Hitler oogt als een sterk leider die een eind kan maken aan de crisis en de politieke verdeeldheid. Hij belooft een betere toekomst voor Duitsland. De nazi’s richten zich daarnaast op stemmers uit alle lagen van de samenleving. Zo groeit het aantal stemmen bij de verkiezingen van de NSDAP van 0,8 miljoen in 1928 naar 6,4 miljoen in 1930.

Hitler als rijkskanselier

In april 1932 werd de rijkspresident Von Hindenburg herkozen met 53% van de stemmen, terwijl Hitler 37% behaalde. Von Hindenburg probeert om de Rijksdag buitenspel te zetten en de macht van de conservatieve elite te herstellen. Terwijl Hindenburg de positie van de sociaaldemocraten probeert te ondermijnen, krijgt hij juist steun van hen. De sociaaldemocraten zagen namelijk meer kwaad in de groeiende NSDAP van Hitler dan in de conservatieve Von Hindenburg.

Tijdens de verkiezingen in 1932 behaalt de NSDAP weer een grote overwinning en wordt de grootste partij van Duitsland. Het land is echter sterk verdeeld tussen drie partijen: de SPD van de sociaaldemocraten, de KPD van de communisten en de NSDAP. Het lukt de conservatieven dus niet om een meerderheidskabinet te vormen en ze willen voorkomen dat de extreemlinkse partijen aan de macht kwamen. Daarom besluiten de conservatieven Hitler te gebruiken voor hun eigen agenda. Hiertoe zetten ze Von Hindenburg onder druk om Hitler tot rijkskanselier te benoemen. Dit gebeurt in 1933. Toch is Hitler op dit moment nog niet almachtig: hij heeft slechts twee leden van de NSDAP in de nieuwe regering zitten.

Een nazidictatuur

Hitler trekt echter al snel meer macht naar zich toe, onder andere door de Rijksdagbrand in 1933. Een communist, Marinus van der Lubbe, wordt opgepakt en ter dood veroordeeld. De nazi’s gebruiken dit als een teken van het begin van een communistische opstand: er is dus volgens Hitler geen tijd te verliezen. Hij overtuigt rijkspresident Von Hindenburg tot het nemen van een noodmaatregel: de Rijksdagbrandverordening. Hiermee worden de burgerrechten van de Duitsers ingeperkt. Zo is vrijheid van meningsuiting niet meer vanzelfsprekend en mag de politie zomaar mensen arresteren. Deze wet verklaarde politieke tegenstanders van de NSDAP vogelvrij en maakte in feite een einde aan de rechtsstaat.

In deze sfeer van intimidatie vinden op 5 maart 1933 nieuwe verkiezingen plaats. Met 43,9 procent van de stemmen behaalt de NSDAP nog steeds geen meerderheid. De linkse partijen KPD en SPD zijn samen nog altijd goed voor 30 procent van de stemmen. De regering verbiedt echter de communistische partij en arresteert tienduizend communisten, die naar de eerste concentratiekampen worden gebracht. In diezelfde maand wordt in Berlijn de ‘machtigingswet’ besproken door het parlement. Hiermee kan Hitler vier jaar lang zonder inmenging van de rijkspresident of het parlement wetten uitvaardigen. Door de intimidatie van de SA en de SS en de bedreigingen van Hitler wordt de wet aangenomen. Hiermee wordt de basis van de nazidictatuur gelegd. Alle andere politieke partijen worden verboden: Duitsland wordt een eenpartijstaat. Het land wordt door de nazi’s  ‘gezuiverd’, nog jaren voordat de Tweede Wereldoorlog zou gaan beginnen.