Wat is een metafoor?
“Als je een metafoor gebruikt, geef je iets een naam die eigenlijk hoort bij iets anders.” - Aristoteles
Een metafoor is een stijlfiguur, net zoals een eufemisme, understatement, litotes, pleonasme, tautologie en de hyperbool. Het is een vorm van figuurlijk taalgebruik op basis van een vergelijking. Met wat je zegt, schets je een bepaald beeld. Je maakt een vergelijking tussen twee dingen die op het eerste gezicht niks met elkaar te maken hebben. Uiteraard moet er wel sprake zijn van enige overeenkomst tussen het beeld dat je schetst en dat wat je wilt zeggen. Hoe treffender je vergelijking is, hoe beter de metafoor. Een metafoor is een voorbeeld van beeldspraak.
Stel je voor dat je iemand kent die overal verstand van lijkt te hebben, wat zeg je dan?
"Bram weet veel" klinkt nogal vlak. Maar als je zegt: Bram is de wandelende encyclopedie van de klas, dan zie je het meteen voor je. Dat is de kracht van een metafoor: beeldend, pakkend en vol suggestie.
Wat is het verschil tussen een metafoor en een vergelijking?
Een metafoor lijkt veel op een ander stijlfiguur: de vergelijking. Toch is er verschil. Het verschil zit in de manier waarop je de overeenkomst tussen twee dingen laat zien.
Bij een vergelijking benoem je die overeenkomst expliciet:
Hij is zo doof als een kwartel.
Hier geef je het meteen prijs: de eigenschap ‘doof’ wordt verbonden aan een kwartel via het woordje ‘als’. Een vergelijking heeft de volgende structuur: A is [eigenschap] als B.
Een metafoor doet dat anders:
Hij is een kwartel.
Je zegt niet meer waarom hij een kwartel is, dat moet de lezer zelf invullen. Misschien omdat hij doof is, of misschien omdat hij vreemd loopt of vaak scharrelt. Dat is aan de lezer. Hier geldt de structuur: A is B.
Met andere woorden:
Bij een vergelijking gebruik je vaak woorden als ‘als’, ‘zoals’ of ‘net als’.
Bij een metafoor laat je dat weg en laat je de lezer zelf de overeenkomst ontdekken.
Dat maakt de metafoor krachtiger, maar ook uitdagender. Je daagt de ander uit om verder te denken.
Een goed voorbeeld:
"Als student woonde ze in een kamer die rook als een zwijnenstal." – Hier ligt de nadruk op geur.
Maar: "Haar studentenkamer was een zwijnenstal." – De lezer vult hier zelf in: rommelig, chaotisch, misschien ook stinkend.
Het gebruik van metaforen
Als schrijver prikkel je met een metafoor de verbeelding van de lezer. Je maakt je tekst beeldend. Het liefst wil je de lezers verrassen en zorgen dat de vergelijking die je maakt, bij hen een beeld oproept dat ze nog niet kennen. Zo laat je je lezer als het ware op een andere manier naar de wereld kijken. Het is dan ook de kunst om te zoeken naar originele metaforen. Het is wel belangrijk dat je daarin niet doorschiet. Soms wil je zó origineel zijn, dat je een vergelijking maakt die te ver gezocht is.
Met metaforen kun je ook ingewikkelde zaken duidelijk maken. Je kunt iets onbekends in verband brengen met iets dat de lezer al wel kent. Je roept bij de lezer beelden en associaties op en helpt hem daarmee begrijpen wat jij bedoelt.
Voorbeelden
Voorbeelden van metaforen:
Een goede metafoor herken je meteen. Ze roepen beelden op, vaak zonder dat je daar moeite voor hoeft te doen:
- Het leven is een weg met kuilen en hobbels.
- Haar ouderlijk huis is nog steeds een veilige haven.
- Voetbal is oorlog.
- De zon was een klein kind dat maar niet naar bed wilde.
- Verliefdheid voelt als een buik met gesmolten suiker. – Tommy Wieringa
Sommige metaforen zijn zo ingeburgerd dat we ze nauwelijks nog als metafoor herkennen. Zoals:
Hij is het zwarte schaap van de familie.
Zij is de ster van de show.
De economie is aan het instorten.
Ze zijn verweven met ons taalgebruik, en juist daardoor zo effectief.
Video
Wil je nog meer voorbeelden zien van hoe metaforen in de politiek worden gebruikt? Kijk dan onderstaande video van Arjen Lubach.
Veelgestelde vragen over metaforen
Een metafoor is een vorm van beeldspraak waarbij je iets vergelijkt met iets anders zonder het verbindingswoord "als". Je zegt bijvoorbeeld: "Hij is een beer van een vent", in plaats van "Hij is zo sterk als een beer."
Metaforen maken taal beeldend en begrijpelijk. Ze helpen om abstracte of complexe zaken op een herkenbare en creatieve manier uit te leggen
Een dode metafoor is een metafoor die zo vaak gebruikt is dat hij zijn beeldende kracht heeft verloren, zoals "een zee van tijd" of "het hoofd van de organisatie."
Je herkent een metafoor doordat er iets wordt gezegd dat letterlijk niet klopt, maar figuurlijk wel logisch is. Bijvoorbeeld: "Mijn hoofd loopt over."
