Eufemisme, understatement en litotes

Eufemisme, litotes en understatement zijn voorbeelden van stijlfiguren die erg op elkaar lijken. Maar wat is dan precies het verschil tussen deze drie? In dit artikel lees je alles over deze drie stijlfiguren.

Stijlfiguren

Stijlfiguren worden meestal gebruikt om extra indruk te maken op de lezer of luisteraar. Stijlfiguren houden een tekst levendig en kunnen er daardoor voor zorgen dat de aandacht van de lezer of luisteraar beter behouden blijft. Het gebruik van stijlfiguren is handig wanneer jij een pakkende tekst wilt schrijven of een speech houdt. Voorbeelden van stijlfiguren zijn een metafoor, pleonasme, tautologie en de hyperbool. Een andere veelgebruikte manier om een tekst leven in te blazen is door middel van beeldspraak.

Eufemisme

Het eufemisme is een manier om iets op een verzachtende manier uit te drukken. Iets wat niet heel leuk of prettig is om te vertellen, kun je net wat minder heftig maken door een eufemisme te gebruiken.

Bij het gebruiken van het eufemisme als stijlfiguur gaat het er niet zozeer om dat je indruk maakt op de lezer of luisteraar. Het zorgt er wel voor dat je aangenamer en empathischer overkomt. Rondom een onderwerp als de dood worden daarom ook vaak eufemismen gebruikt. Het klinkt een stuk aangenamer als de dierenarts zegt dat hij de hamster in heeft laten slapen in plaats van dat hij zegt dat hij de hamster heeft afgemaakt.

Voorbeelden van eufemismen

• Hij is heengegaan (Hij is doodgegaan/gestorven)
• We hebben oma naar haar laatste rustplaats gebracht (We hebben oma begraven/gecremeerd)
• Hij is rustig ingeslapen (Hij is doodgegaan/gestorven)
• Hij is werkzoekende (Hij is werkloos)
• Zij zit tussen twee banen in (Zij is werkloos)

Veranderende eufemismen in de taal

Soms hebben woorden in onze taal door de tijd heen een negatieve lading gekregen. Er is dan een eufemisme van dat woord nodig om het woord weer wat aangenamer te maken. Dit kan meerdere keren nodig zijn. Kijk maar eens naar de volgende voorbeelden:

• Meid – werkster – hulp in de huishouding – interieurverzorgster
• Gekkenhuis – krankzinnigengesticht – psychiatrische inrichting
• Gastarbeider – immigrant – allochtoon – inwoner met een migratieachtergrond

Understatement

Bij een understatement druk je bewust iets zwakker uit dan het in werkelijkheid is. Dit kan humoristisch werken of ergens de nadruk op leggen, maar het zorgt er in elk geval voor dat de aandacht getrokken wordt van de lezer of luisteraar.

Waar je bij een eufemisme iets verzachtender uitdrukt, doe je met een understatement een verzwakte mededeling die juist een versterkend effect heeft. Daarbij zit er vaak een vorm van spot in een understatement.

Voorbeelden van understatements

• Die Cristiano Ronaldo kan wel een aardig balletje trappen.
• Vandaag hebben we het Witte Huis gezien, best een leuk stulpje.
• De Duitsers waren niet heel welkom toen ze in 1940 ons land binnenvielen.
• Mijn wortelkanaalbehandeling was een beetje vervelend.
• Een miljoen is een leuk zakcentje.

Litotes

De litotes lijkt erg veel op een understatement. Bij de litotes wordt er een mededeling gedaan door het tegenovergestelde ervan te ontkennen. Dit klinkt ingewikkeld, maar een litotes is goed te herkennen doordat er altijd een ontkenning in de zin staat (een woord zoals niet en geen). Je gebruikt de litotes net als een understatement om iets te versterken, hoewel het op het eerste gezicht misschien juist niet zo lijkt. De onderstaande voorbeelden maken deze uitleg duidelijker.

Voorbeelden van de litotes

• Dat is geen slecht idee! (Dat is een goed idee)
• Hij is niet achterlijk (Hij is slim)
• Dat cijfer is niet verkeerd (Dat cijfer is goed)
• Zij zijn niet vies van uit eten gaan (Zij vinden uit eten gaan erg lekker)
• Dat was geen succes (Dat was een mislukking)

Video

Wil je meer weten over de verschillende stijlfiguren? Kijk dan onderstaande video van docent Nederlands Arnoud Kuijpers.