Gratis verzending vanaf 30 euro
Digitaal te lezen in de app
Pleonasme en tautologie zijn twee stijlfiguren die best wel op elkaar lijken. Hoe houd je de twee uit elkaar? Dat lees je in dit artikel.
Wil je kort en krachtig het verschil tussen een tautologie en pleonasme weten? Kijk dan onderstaande video.
Bij een pleonasme wordt een eigenschap van iets dubbel uitgedrukt. Een pleonasme bestaat uit twee woordsoorten, vaak een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord. Het bijvoeglijk naamwoord drukt een eigenschap uit die al besloten ligt in het zelfstandig naamwoord. Denk bijvoorbeeld aan witte sneeuw. Sneeuw is altijd wit, dus dit bijvoeglijk naamwoord is dubbelop.
Een tautologie is een combinatie van woorden die hetzelfde uitdrukken. Het zijn twee woorden van dezelfde woordsoort, bijvoorbeeld twee bijvoeglijk naamwoorden, twee zelfstandignaamwoorden of twee bijwoorden. Tussen de woorden in staat meestal een voegwoord, zoals en of of. Je kunt hierbij denken aan verheugd en blij. Deze woorden betekenen hetzelfde en één van de twee kun je prima weglaten.
Het verschil zit hem dus in de woordsoorten. Bij een pleonasme is er sprake van twee verschillende woordsoorten, waarbij het ene woord iets uitdrukt wat al in het andere woord besloten ligt. Bij een tautologie wordt hetzelfde gezegd met twee verschillende woorden van dezelfde woordsoort.
Bij een pleonasme of tautologie gebruikt een schrijver of spreker meer woorden dan nodig is. Daarom worden de stijlfiguren soms ook als stijlfouten gezien. Als jij op je toets schrijft: 'ik kan stijlfiguren herkennen, zoals bijvoorbeeld een tautologie', zal de docent je op een fout wijzen. In dit voorbeeld betekenen zoals en bijvoorbeeld immers hetzelfde.
Toch worden pleonasmen en tautologieën niet altijd als fout bestempeld. Schrijvers gebruiken de stijlfiguren soms bewust om ergens de nadruk op te leggen. Er zijn ook veel tautologieën die helemaal ingeburgerd zijn in onze taal. Denk maar eens aan voor eeuwig en altijd, vast en zeker of open en bloot.
Voorbeelden van pleonasmen zijn:
Ook de combinatie van een bijwoord of bijwoordelijke bepaling en een werkwoord komt voor:
Veelvoorkomende uitdrukkingen, die eigenlijk pleonasmen zijn:
Veel voorkomende, geaccepteerde tautologieën:
Tautologieën die vaak als fouten worden gezien:
Andere voorbeelden van stijlfiguren zijn een metafoor, eufemisme, understatement, litotes en de hyperbool