Pleonasme en tautologie: wat is het verschil?

Pleonasme en tautologie zijn twee stijlfiguren die best wel op elkaar lijken. Hoe houd je de twee uit elkaar? Dat lees je in dit artikel.

Video

Wil je kort en krachtig het verschil tussen een tautologie en pleonasme weten? Kijk dan onderstaande video.

Wat is een pleonasme?

Bij een pleonasme wordt een eigenschap van iets dubbel uitgedrukt. Een pleonasme bestaat uit twee woordsoorten, vaak een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord. Het bijvoeglijk naamwoord drukt een eigenschap uit die al besloten ligt in het zelfstandig naamwoord. Denk bijvoorbeeld aan witte sneeuw. Sneeuw is altijd wit, dus dit bijvoeglijk naamwoord is dubbelop.

Wat is een tautologie?

Een tautologie is een combinatie van woorden die hetzelfde uitdrukken. Het zijn twee woorden van dezelfde woordsoort, bijvoorbeeld twee bijvoeglijk naamwoorden, twee zelfstandignaamwoorden of twee bijwoorden. Tussen de woorden in staat meestal een voegwoord, zoals en of of. Je kunt hierbij denken aan verheugd en blij. Deze woorden betekenen hetzelfde en één van de twee kun je prima weglaten.

Wat is het verschil?

Het verschil zit hem dus in de woordsoorten. Bij een pleonasme is er sprake van twee verschillende woordsoorten, waarbij het ene woord iets uitdrukt wat al in het andere woord besloten ligt. Bij een tautologie wordt hetzelfde gezegd met twee verschillende woorden van dezelfde woordsoort.

Goed of fout?

Bij een pleonasme of tautologie gebruikt een schrijver of spreker meer woorden dan nodig is. Daarom worden de stijlfiguren soms ook als stijlfouten gezien. Als jij op je toets schrijft: 'ik kan stijlfiguren herkennen, zoals bijvoorbeeld een tautologie', zal de docent je op een fout wijzen. In dit voorbeeld betekenen zoals en bijvoorbeeld immers hetzelfde.

Toch worden pleonasmen en tautologieën niet altijd als fout bestempeld. Schrijvers gebruiken de stijlfiguren soms bewust om ergens de nadruk op te leggen. Er zijn ook veel tautologieën die helemaal ingeburgerd zijn in onze taal. Denk maar eens aan voor eeuwig en altijd, vast en zeker of open en bloot.

Voorbeelden

Pleonasmen

Voorbeelden van pleonasmen zijn:

• Groen gras
• Ronde bal
• Mondeling gesprek
• Hoekig vierkant
• Houten boomstam

Ook de combinatie van een bijwoord of bijwoordelijke bepaling en een werkwoord komt voor:

• Groter groeien
• Naar beneden vallen

Veelvoorkomende uitdrukkingen, die eigenlijk pleonasmen zijn:

• Grote reus
• Gratis cadeau
• Nog eens herhalen
• Weer hervatten
• Vieze stank

Tautologieën

Veel voorkomende, geaccepteerde tautologieën:

• Never nooit (niet)
• Pracht en praal
• Vast en zeker
• één en hetzelfde
• Leugen en bedrog

Tautologieën die vaak als fouten worden gezien:

• Ik ben blij en verheugd dat ik door mag naar de volgende ronde.
• We hebben circa 30 à 50 lege vellen nodig.
• Ik doe het zo, want dat doe ik immers altijd.

Andere voorbeelden van stijlfiguren zijn een metafoor, eufemisme, understatement, litotes en de hyperbool