Tekstsoorten en schrijfdoelen

Op het eindexamen kun je met verschillende tekstvormen, tekstsoorten en schrijfdoelen te maken krijgen. Het is daarom belangrijk dat je weet wat deze inhouden en welke soorten er bestaan. Daar kun je in dit artikel alles over lezen.

Video

Als je kort en krachtig alles over tekstsoorten en schrijfdoelen wilt weten, check dan onderstaande video.

 

Wat zijn tekstvormen?

Een tekst kan in verschillende vormen voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan een gedicht, een nieuwsbericht of een reclametekst. Zelfs een graffitiwoord op een muur is een tekstvorm. Een tekstvorm is dus hoe een tekst eruit ziet.

Wat zijn tekstsoorten?

Onder een tekstsoort vallen alle teksten die samen gemeenschappelijke kenmerken hebben. Je kunt dan denken aan de vorm van de tekst, de inhoud van de tekst en de bedoeling van de tekst. De tekstsoort is dus het soort tekst waaronder je de tekst kan scharen. We onderscheiden de volgende tekstsoorten:

• Informerende / uiteenzettende teksten
• Activerende teksten
• Betogende teksten
• Beschouwende teksten
• Amuserende teksten

Wat zijn schrijfdoelen?

Een schrijver schrijft nooit zomaar een tekst; hij of zij heeft een bepaald doel voor ogen. Het schrijfdoel is wat de schrijver wil bereiken met de tekst. Het doel van een nieuwsbericht zal zijn om de lezer te informeren over een bepaalde situatie, terwijl het doel van een reclametekst is om de lezer te activeren. De schrijver wil dan bijvoorbeeld dat de lezer een product koopt. Je kunt je vast voorstellen dat een schrijver soms meerdere doelen wil bereiken met een tekst. Denk maar eens aan de teksten van bijvoorbeeld Arjen Lubach: hij wil niet alleen amuseren, maar ook informeren, overtuigen en soms zelfs activeren. Toch is vrijwel altijd het belangrijkste doel van een tekst te herkennen.

We kunnen de volgende schrijfdoelen onderscheiden:

• Informeren
• Activeren (de lezer iets laten doen)
• Overtuigen
• Beschouwen
• Amuseren

Voorbeelden: een overzicht

Tekstvorm	Tekstsoort	Schrijfdoel
Nieuwsbericht, handleiding, studieboek, uiteenzetting	Informerende/uiteenzettende tekst	Informeren/uiteenzetten
Advertentie, folder, reclame, verkiezingsaffiche	Activerende tekst	Activeren
Betoog, ingezonden brief, debattekst	Betogende tekst	Overtuigen
Recensie, beschouwing, discussiestuk	Beschouwende/opiniërende tekst	Beschouwen/opiniëren
Strip, gedicht, mop, cabarettekst, toneelstuk	Amuserende tekst	Amuseren

 

Wat is het verschil tussen een betoog, beschouwing en uiteenzetting?

Tijdens je eindexamen Nederlands, maar vaak ook al voor die tijd, is het belangrijk om het verschil te kunnen zien tussen een betoog, een beschouwing en een uiteenzetting. Daarom leggen we hier nog een keer duidelijk uit hoe deze verschillende tekstvormen eruitzien.

Betoog

In een betoog staat altijd duidelijk de mening van de schrijver. De schrijver wil jou als lezer immers overtuigen van die mening. Je zal in een betoog dan ook regelmatig het woord ‘ik’ zien staan (‘ik vind’, ‘ik ben van mening dat…’). In een betoog staan ook vaak argumenten waarmee de schrijver zijn of haar mening onderbouwt.

Beschouwing

In een beschouwing kunnen ook meningen voorkomen, maar de schrijver laat zijn of haar eigen mening niet doorschemeren. Bij een beschouwing is het namelijk de bedoeling dat jij als lezer je eigen mening objectief kan bepalen. De schrijver kan wel voor- en nadelen of meningen van anderen geven. Allebei de kanten van een zaak worden dus toegelicht en het is aan jou als lezer om te bepalen hoe jij erover denkt.

Uiteenzetting

In een uiteenzetting komt zelden het woord ‘ik’ voor. De schrijver wil de lezer immers alleen maar informeren. In wat minder professionele teksten vind je wellicht iets in de trant van ‘ik zal jullie nu vertellen…’, maar in je studieboek of in een nieuwsbericht zal dit niet het geval zijn. Een uiteenzetting is slechts gebaseerd op feiten; meningen komen niet voor.