Gratis verzending vanaf 30 euro
Digitaal te lezen in de app
De Verlichting was een stroming uit de 18e eeuw die het optimisme, empirisme en rationalisme uit de wetenschappelijke revolutie toepaste op de maatschappij. Het nieuwe denk- en wereldbeeld van de verlichte denkers zorgde voor grote ontwikkelingen in alle sectoren van de samenleving. Op deze pagina kun je alles lezen over de Verlichting.
Wil je de hoogtepunten van de Verlichting kort en krachtig te weten komen? Kijk dan onderstaande video van JORTgeschiedenis.
De wetenschappelijke revolutie in de 17e eeuw zorgde voor een andere manier van denken. Zo werd het empirisme erg belangrijk: een stroming die stelde dat eigen waarneming essentieel is om je kennis te vergroten. Door de vele ontdekkingen en uitvindingen die hierop volgden, ontstond er veel optimisme. Het leek alsof de mens alles kon doorgronden door zijn eigen verstand te gebruiken. Terwijl de wetenschappelijke revolutie zich focuste op de exacte wetenschappen, richtte de nieuwe manier van denken zich tijdens de Verlichting op de maatschappij. Empirisme, rationalisme en optimisme waren echter nog steeds de factoren die centraal stonden. Zo dacht men optimistisch over het verbeteren van de maatschappij door middel van het toepassen van de wetenschappelijke denkwijze die bestond uit stromingen als het empirisme en het rationalisme. Hoewel deze twee wetenschappelijke methoden tegenstrijdig lijken (ze gaan uit van andere kennisbronnen, respectievelijk van de zintuiglijke waarneming en van het verstand), werden ze beide toegepast tijdens de Verlichting. Ondanks dat het rationalisme vooral dominant was op het continent en het empirisme met name in Engeland, probeerden sommige verlichte denkers zoals Immanuel kant de twee wetenschappelijke methodes ook te combineren.
De verlichte ideeën die werden toegepast op de samenleving draaiden voornamelijk om tolerantie, vrijheid en gelijkheid. Er was een sterke focus op vooruitgang: men geloofde dat de samenleving maakbaar was en verbeterd kon (en moest) worden. Hiervoor moesten traditie en (bij)geloof plaatsmaken voor het gebruik van het verstand, de rede. De verlichte denkers pasten op die manier hun ideeën op elk aspect van de maatschappij toe:
De Verlichting heeft grote maatschappelijke veranderingen tot gevolg gehad, met name in Europa en de Verenigde Staten. De belangrijkste gevolgen waren:
In de 18e eeuw werden de meeste Europese landen, met als uitzondering de Nederlandse Republiek, bestuurd door één persoon (vaak de vorst), die alle macht in handen had. De ideeën van de Verlichting stonden echter haaks tegenover dit zogenaamde ‘absolutisme’. Zoals gezegd wilde Montesquieu een scheiding van de machten en publiceerden andere verlichte denkers ook nieuwe ideeën over de soevereiniteit van het volk en de relatie tussen vorst en onderdaan.
De absolute vorsten, zoals in Frankrijk, wilden deze ideeën de kop in drukken. Toch drongen de verlichte ideeën door tot het geletterde deel van de derde stand en beïnvloedde de politieke opvattingen van de bevolking. Daarom waren sommige vorsten toch bereid een aantal ideeën van de Verlichting door te voeren, terwijl ze wel de macht in handen hielden. Dit wordt het verlicht absolutisme genoemd. Kenmerkend voor het verlicht absolutisme is de leus ‘alles voor het volk, niks door het volk’. Dit betekent dat de verlichte vorst zich inzette voor het algemeen belang en het volk meer vrijheid gaf, maar geen inspraak.
Een voorbeeld van een verlicht vorst uit de 18e eeuw is koning Frederik de Grote van Pruisen. Hij zorgde voor vrijheid van meningsuiting, godsdienstige verdraagzaamheid en onafhankelijke rechters en hij schafte de censuur af. Maar tegelijkertijd voerde Frederik veel oorlogen en hield de touwtjes stevig in handen.