Vulkanisme: wat moet je weten?

In 2015 barste op IJsland de vulkaan Holuhraun uit. Hierbij ontstond een lavaveld zo groot als Den Haag. Dit was meteen de grootste vulkaanuitbarsting op IJsland van de afgelopen 200 jaar. Toch heb je waarschijnlijk nog nooit gehoord van deze vulkaanuitbarsting, terwijl je van de vulkaanuitbarsting van de Eyjafjallajökull in 2010 waarschijnlijk wel hebt gehoord. Bij deze uitbarsting ontstond namelijk een aswolk die het vliegverkeer in Europa voor een paar dagen compleet ontregelde. Om te weten hoe het kan dat deze twee vulkanen voor verschillende gevolgen zorgen, moeten we kijken naar de soort uitbarsting en het type vulkaan. Op deze pagina kun je daarom alles lezen over vulkanisme.

Video

Wil je meer weten over vulkanisme? Check dan onderstaande video van Aardrijkskunde Kennisclips.

 

Welke type uitbarstingen zijn er?

Vulkanisme is een verschijnsel waarbij magma uit de aardkorst aan de oppervlakte komt. Ook is het een voorbeeld van een endogeen proces. Belangrijk om te weten is dat zodra magma aan het aardoppervlakte komt er wordt gesproken over lava in plaats van magma. Een vulkaan is een plek waar magma uit de aardmantel zich een weg naar buiten baant door de aardkorst. Dit kan op twee manieren gebeuren:

• Zeer rustig en geleidelijk. We spreken dan van effusief vulkanisme.
• Juist snel en krachtig. We spreken dan van explosief vulkanisme.

Dit verschil wordt veroorzaakt door het silicagehalte in het magma. Wanneer er veel silica in het magma aanwezig is (meer dan 70%) wordt er gesproken over felsisch magma, terwijl als er weinig silica in het magma (minder dan 50%) aanwezig is, wordt er gesproken over mafisch magma. De silica deeltjes in het magma zorgen ervoor dat het magma stroperig wordt. Hoe meer silicagehalte er in het magma aanwezig is, hoe stroperiger het magma wordt. Een stroperige magma kan zich in een vulkaan sneller ophopen, waardoor er weinig gas en druk ontlucht wordt in de vulkaan. Hierdoor blijft de hoeveelheid gas en druk zich ophopen, totdat die zo groot is geworden, dat er een explosie plaatsvindt en alles uit de vulkaan wordt gespoten. Hierbij kunnen aswolken kilometers hoog de lucht in komen. Terwijl bij een relatief vloeibare magma de druk en gassen constant kunnen ontsnappen. Dit komt omdat het magma met een constante stroom de vulkaan uit blijft komen en mede hierdoor dus nooit een explosie kan ontstaan. Wanneer het magma eenmaal op het aardoppervlak terecht is gekomen dan noemen het dus lava. Belangrijk is wel dat het siliciagehalte in de lava gelijk is aan die van het magma waarvan hij afkomstig is. Daar verandert dus niets in.

Welke type vulkanen zijn er?

Spleetvulkaan

Waar aardplaten divergent van elkaar bewegen, ontstaan er zogenaamde spleetvulkanen. Het magma op deze plekken is vaak mafisch, waardoor de lava makkelijk uit de vulkaan stroomt. Dit type vulkaan vind je vooral terug in de Atlantische Oceaan, waar het de Mid-Oceanische rug heeft gevormd.

Stratovulkaan

Waar de aardplaten convergent van elkaar bewegen, ontstaan er zogenaamde stratovulkanen. Deze vulkanen kenmerken zich doordat ze hoog zijn en steile hellingen hebben die zijn opgebouwd uit aslagen van verschillende uitbarstingen. De magma in deze vulkanen is vaak erg felsisch en hierdoor heeft dit type vulkaan erg explosieve uitbarstingen. Naast de lava en as die kilometers hoog de lucht in wordt geblazen als deze vulkaan uitbarst, kunnen er bij deze vulkaan bij een uitbarsting ook pyroclastische stromen optreden. Dit zijn zeer snel (soms wel met 180 m/s) bewegende gaswolken die van de helling van de vulkaan afkomen en alles verstikken wat in de wolk terechtkomt. Dit type vulkaan is het meest voorkomend op de aarde, met als bekend voorbeeld de Vesuvius.

Schildvulkaan

Sommige vulkanen ontstaan niet aan de randen van aardplaten, maar midden op een aardplaat. Dit zijn zogenaamde hotspot vulkanen. Onder de aardplaat is het magma zo warm en sterk dat het zich een weg heeft gebaand door de aardkorst. Dit type magma is vaak mafisch van aard en erg vloeibaar. Hierdoor vloeit de lava ver weg van de bron en ontstaat er een flauwe helling. Daarom wordt dit type vulkaan een schildvulkaan genoemd. De eilanden van Hawaii zijn bekende voorbeelden van dit type vulkanen.

Caldera

Soms stort een deel van de vulkaan in na een uitbarsting. Dan ontstaat er een zogenaamde calderavulkaan. Deze caldera kan zich opvullen met water, of er kan zich een nieuwe kraterpijp vormen in de vulkaan. Doordat caldera’s een breed oppervlakte hebben en vaak gevuld zijn met water, zijn ze niet altijd gelijk te herkennen als vulkaan. Zoals de Laacher See in de Eiffel in Duitsland. Een misschien bekender voorbeeld van een calderavulkaan is de vulkaan van Yellowstone.

Overzicht

De verschillende vulkanen zien er als volgt uit:

En het zijaanzicht van de verschillende typen vulkanen is als volgt:

Afhankelijk van de activiteit van de vulkaan, zijn er verder 3 typen vulkanen:

• Dode vulkanen. Dit zijn vulkanen die al heel lang niet meer actief zijn geweest en dat waarschijnlijk ook nooit meer worden.
• Slapende vulkanen. Dit zijn vulkanen die momenteel niet actief zijn, maar dat in de toekomst wel weer kunnen worden.
• Actieve vulkanen. Dit zijn vulkanen die af en toe tot uitbarsting komen.

Hoe groot kunnen de gevolgen zijn van een vulkaanuitbarsting?

De gevolgen van een vulkaanuitbarsting kunnen zowel dichtbij de vulkaan als veel verder weg merkbaar zijn. Dit ligt eraan hoe de vulkaan uitbarst en hoe zwaar de uitbarsting is.

Hoe explosiever een vulkaan uitbarst, hoe groter de gevolgen voor de omgeving zullen zijn. De asdeeltjes kunnen zich over honderden kilometers verspreiden bij een grote explosieve uitbarsting. Hierdoor zal de luchtkwaliteit afnemen en kunnen er grote gevolgen zijn voor de longen van dieren en mensen die deze lucht inademen.

Bij hele grote uitbarstingen is het zelfs mogelijk dat er zoveel as in de lucht komt dat de zonnestralen maanden lang minder goed het aardoppervlakte bereiken en de temperatuur op aarde zal dalen.