Spreekwoorden en gezegden

Spreekwoorden en gezegden worden vaak gebruikt in de Nederlandse taal. Je hebt er vast wel eens één gehoord, anders heb je onder een steen geleefd. In dit artikel kun je meer lezen over spreekwoorden en gezegden.

Wat zijn spreekwoorden en gezegden?

Spreekwoorden en gezegden zijn beiden uitdrukkingen met een figuurlijke betekenis. Veel spreekwoorden en gezegden bevatten ook beeldspraak.

Een voorbeeld van een spreekwoord is: "na regen komt zonneschijn".

Een voorbeeld van een gezegde is: "een nieuwsgierig aagje".

Zoals je wel kunt opmaken uit deze voorbeelden, zie je dat de uitdrukkingen niet letterlijk bedoeld zijn. Je moet ze daarom ook niet op die manier opvatten. Met onderstaande voorbeelden wordt het verschil tussen letterlijk en figuurlijk verduidelijkt:

• De aap komt uit de mouw!
• Letterlijk: er komt een aapje uit een mouw gekropen.
• Figuurlijk: het wordt duidelijk hoe iets zit.

• De appel valt niet ver van de boom.
• Letterlijk: er staat een boom en hier valt een appel uit. De appel landt vlakbij de boom.
• Figuurlijk: een kind lijkt op (één van) zijn ouders.

• Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.
• Letterlijk: als de kat naar buiten is, komen er muizen op de tafel staan die vervolgens gaan dansen.
• Figuurlijk: zonder toezicht doet men waar hij zin in heeft.

Wat zijn de verschillen tussen spreekwoorden en gezegden?

De termen ‘spreekwoorden’ en ‘gezegden’ worden vaak door elkaar gebruikt, maar dit is niet helemaal terecht. Er zijn namelijk een paar verschillen. 

Aan de hand van de volgende voorbeelden wordt dit duidelijker:

Voorbeelden van spreekwoorden

• Niet geschoten is altijd mis
• Eerlijkheid duurt het langst
• Je mag een gegeven paard niet in de bek kijken

Voorbeelden van gezegden

• Op de valreep
• Met hart en ziel
• Door merg en been

Wat hebben spreekwoorden en gezegden met cultuur te maken?

Spreekwoorden en gezegden maken altijd onderdeel uit van een taal en daarmee ook van een cultuur. Doordat spreekwoorden niet letterlijk op te vatten zijn, maar een onderliggende betekenis hebben, is het lastig voor sprekers van een andere taal om deze spreekwoorden en gezegden direct te begrijpen. Het gebruik van spreekwoorden en gezegden in een gesprek met een buitenlander kan dus voor verwarring zorgen.

Wat is het nut van spreekwoorden en gezegden?

Spreekwoorden en gezegden kunnen een taal levendiger maken. Schrijvers zullen dan ook regelmatig figuurlijk taalgebruik in hun boeken zetten. Dit maakt de tekst speelser en minder saai. Moet jij een betoog of boekverslag schrijven voor school? Probeer je verhaal dan eens meer kleur te geven door spreekwoorden en gezegden te gebruiken!

Video

In onderstaande video behandelt Dylan Haegens 10 spreekwoorden die je waarschijnlijk nog nooit hebt gehoord: