Wat was het verschil tussen de Unie van Utrecht en de Unie van Atrecht?
De Unie van Utrecht is één van de belangrijkste documenten van de Nederlandse geschiedenis. Maar wat was dit dan? En wat was het verschil met de Unie van Atrecht? Dat kun je lezen op deze pagina.
Video
Wil je meer weten over de Unie van Utrecht en Atrecht? Check dan onderstaande video.
De Tachtigjarige Oorlog
In 1568 begon de Tachtigjarige Oorlog, doordat zeven Nederlandse gewesten onder Willem van Oranje in opstand kwamen tegen de overheersing van het Spaanse rijk onder koning Filips II. De opstandige, calvinistische edelen werden ook wel geuzen genoemd en kwamen vooral uit de noordelijke gewesten van de Republiek. Het deel van de geuzen dat op zee opereerde, de Watergeuzen, behaalden in 1572 het eerste grote succes in de opstand, toen ze het stadje Den Briel innamen.
Intussen bleven de zuidelijke gewesten Vlaanderen en Brabant trouw aan de Spaanse koning Filips II. Zij deden niet mee aan de opstand van de noordelijke gewesten (Holland, Zeeland, Gelderland, Utrecht, Friesland, Drenthe en Groningen) en hingen het katholicisme aan. De opstandige gewesten waren daarentegen overwegend protestants. Zij verzetten zich daarom tegen de strenge godsdienstpolitiek van Filips II die alleen het katholicisme toeliet in de Republiek en de protestanten, de zogenaamde ketters, vervolgde. Naast dat de opstandelingen religieuze tolerantie wilden, kwamen ze ook op voor hun oude privileges en verzetten ze zich tegen het politieke centralisatiebeleid van de Spaanse koning.
De pacificatie van Gent
Willem van Oranje, de leider van de opstand, probeerde een zo groot mogelijke aanhang voor de opstand onder de bevolking te creëren. Dat deed hij door bijvoorbeeld geen kant te kiezen in het godsdienstconflict tussen de katholieken en de (calvinistische) protestanten. Willem van Oranje koos daarom een nationale invalshoek en riep in pamfletten alle ‘Nederlanders’ op hun ‘vaderland’ te beschermen tegen de ‘vreemde’ Spanjaarden.
In het begin van de opstand lukte het Willem van Oranje echter niet om de Nederlanden te verenigen en ook de zuidelijke gewesten mee te laten doen. In 1575 ging het Spaanse rijk echter bankroet: de staatschuld was te hoog geworden door de oorlogen die Spanje voerde. De Spaanse schatkist was leeg, wat betekende dat het Spaanse leger niet meer kreeg uitbetaald. Hierdoor kwamen de soldaten in opstand en begonnen ze te plunderen. Op 4 november 1576 trokken de Spanjaarden Antwerpen in en vermoordden ze zo’n 8000 inwoners. Een groot deel van de stad werd in brand gezet. Deze slachtpartij staat bekend als de Spaanse Furie en zorgde voor grote verontwaardiging. Om een einde te maken aan de plunderingen gingen de Nederlandse gewesten toch samenwerken. Ze tekenden de Pacificatie van Gent, een bondgenootschap waarin werd bepaald dat de Spaanse troepen de Nederlanden moesten verlaten. Het gezag van Filipss II werd wel nog steeds erkend.
Het doel van Willem van Oranje was met het sluiten van deze pacificatie behaald: de gewesten waren verenigd in de zogenaamde Generale Unie. Willem van Oranje werd daarnaast ook officieel aangewezen als regeringsleider.
Wat was de Unie van Atrecht?
In de Pacificatie van 1576 werd geen verenigd standpunt over de godsdienstkwestie ingenomen. De calvinistische gewesten Zeeland en Holland wilden bijvoorbeeld alleen godsdienstvrijheid voor calvinisten, terwijl andere gewesten een bredere regeling wilden. Omdat het niet lukte om het eens te worden, bleef de situatie op godsdienstig gebied dus zoals hij was, waarbij de zuidelijke gewesten gewoon katholiek mochten blijven. Zo stond er in de Pacificatie: “het zal niet toegestaan zijn iets te ondernemen, behalve in de gewesten Holland en Zeeland, tegen de algemene rust en vrede, in het bijzonder tegen de rooms-katholieke religie en de uitoefening van die godsdienst.”
Toch bleef het niet rustig in de verenigde Nederlanden. Er kwamen steeds meer radicale calvinistische bestuurders in de zuidelijke gewesten. Calvinisten veroverden enkele Vlaamse steden en verboden daar het katholicisme, wat in strijd was met de Pacificatie. In en rond Gent vermoordden calvinisten in 1578 zelfs katholieken en ontstonden er nieuwe beeldenstormen, waarbij katholieke kerken werden vernield. In datzelfde jaar vond ook de Alteratie van Amsterdam plaats, waarbij calvinisten in Amsterdam de macht grepen en de katholieke stadsbestuurders afzetten.
Als reactie op de calvinistische terreur in het zuiden werd daar een verzetspartij opgericht: de malcontenten. De nieuwe landvoogd, de hertog van Parma, maakte handig gebruik van de ontstane verdeeldheid in de Nederlanden. Hij wist in de zuidelijke gewesten een groot aantal malcontenten voor zich te winnen. Door al deze gebeurtenissen mislukte de Pacificatie van Gent al snel. De Waalse gewesten (Artesië, Kamerijk, Henegouwen en Romaans-Vlaanderen: op de afbeelding hieronder in het blauw) sloten in 1579 hun eigen verbond, de Unie van Atrecht. Zij werden weer trouw aan Filips II en werden door de hertog van Parma weer onder Spaans bestuur gebracht. Ook werd in deze Unie bepaald dat het katholicisme de enige toegestane godsdienst was.
Map van Unie van Utrecht en Atrecht: (bron: Historiek.net)
Wat was de Unie van Utrecht?
Deze godsdienstbepaling maakte het voor de protestantse gewesten in het noorden onmogelijk om toe te treden tot de Unie van Atrecht. Als reactie hierop sloten de noordelijke gewesten en enige Vlaamse steden daarom de Unie van Utrecht (op de afbeelding in het lichtoranje en donkeroranje). Hierin werd bepaald dat deze gewesten er alles aan zouden doen om samen de troepen van de hertog van Parma te verdrijven, met een gemeenschappelijk leger dat zou worden gevormd. Daarnaast werd vastgelegd dat niemand om zijn geloofsovertuiging vervolgd mocht worden. Dit betekende dus gewetensvrijheid, maar geen godsdienstvrijheid. De gewesten bleven, ondanks gezamenlijke bepalingen, wel soeverein.
De Unie van Utrecht zorgde er dus voor dat de opstand werd voortgezet, maar intussen waren de gewesten verdeeld geraakt door de Unies. Willem van Oranje was daarom niet tevreden met de Unie. Hij wilde nog steeds algemene godsdienstvrijheid en een verenigde staat. Hij ging op zoek naar steun in andere landen en vond die steun in Frankrijk. De hertog van Anjou, de broer van de Franse koning, beloofde om de opstand met Franse troepen te steunen en daarna de heerschappij aan te nemen. Hij wilde wel dat Filips II dan eerst officieel was afgezet. Dat gebeurde in 1581, middels het Plakkaat van Verlatinghe, waarmee de noordelijke gewesten uit de Unie van Utrecht zich losmaakten van Spanje.
Voor het eerst kwamen de edelen expliciet in opstand tegen de koning, omdat hij zich volgens hun als een tiran gedroeg.
Er werd in de jaren hierna gezocht naar een nieuwe vorst, maar dit leverde niks op. In 1588 werd daarom door de gewesten van de Unie van Utrecht besloten om verder te gaan als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Aangezien de Unie de basis had gelegd voor de verenigde Republiek, is het één van de belangrijkste documenten uit de Nederlandse geschiedenis.
