Het Romeinse Rijk

Het begin van de Europese geschiedenis wordt gedomineerd door de roemrijke overheersing van de Romeinen. Het Romeinse Rijk dat zij bouwden was groots en doordrenkt met de Romeins-Griekse cultuur, die tot op de dag van vandaag zijn sporen heeft nagelaten. Toch was het rijk niet vrij van interne conflicten en periodes van instabiliteit en verval, die uiteindelijk de ondergang van de Romeinse overmacht betekenden. Op deze pagina kun je meer lezen over het Romeinse Rijk.

Opkomst

Zelf hebben de Romeinen een prachtige mythe bedacht over het ontstaan van Rome, maar over het werkelijke begin van de stad weten we niet veel. Wat we wel weten is dat Rome is begonnen als een klein dorpje en in de 6^e eeuw voor Christus werd geregeerd door Etruskische koningen. De Etrusken waren een volk dat toen in Noord-Italië woonde en onder hun macht groeide Rome uit tot een grote stad. In 509 voor Christus verjoegen de Romeinen de laatste, tirannieke Etruskische koning en veranderden de regeringsvorm in een republiek. In plaats van een koning hadden de senatoren nu de macht. Zij namen alle beslissingen voor de stad en konden hun hele leven lang regeren. Het dagelijkse bestuur was daarnaast in handen van twee consuls, die de besluiten van de senatoren uitvoerden. Zij hadden maar een ambtstermijn van 1 jaar. Zowel de senatoren als de consuls werden door alle Romeinen met stemrecht gekozen.

Intussen waren de Romeinen begonnen aan hun expansie. Onderworpen Italiaanse volkeren kregen vaak ook het Romeins burgerrecht, wat het makkelijker maakte om opstanden te onderdrukken. Uiteindelijk had Rome heel Italië in handen en was de stad een grootmacht in het westen van de Middellandse Zee aan het worden. Het zou hier echter niet bij blijven. Zo lukte het Rome ook om haar grote tegenmacht in het Middellandse Zeegebied te verslaan: de stad Carthago, die in het huidige Tunesië lag. Na drie Punische Oorlogen lukte het Rome om Carthago verpletterend te verslaan. Hierna maakten de Romeinen al snel de Middellandse Zee tot ‘mare nostrum’ (onze zee).

Interne conflicten

Al vanaf de opkomst van het Romeinse imperium speelden er interne conflicten in het rijk. In het begin waren deze conflicten klein en konden ze redelijk worden opgelost. Zo werd een klassenconflict in Rome opgelost door de bestuursambten niet alleen open te stellen voor de ‘patriciërs’ (de oude adel), maar ook voor de ‘plebejers’, het gewone volk. Toch bleven in de praktijk vooral de rijken aan de macht, ook omdat verkiezingscampagnes erg duur waren. Vooral door de veroveringsoorlogen werd de kloof tussen arm en rijk daarnaast erg groot.

Op een gegeven moment werd Rome echter verscheurd door grootschalige, interne conflicten. Ten eerste was de Republiek op politiek gebied in verval geraakt. Het oude bestuurssysteem was geschikt voor een kleine stadsstaat, maar ongeschikt voor het bestuur van een groot imperium. Pogingen tot hervorming stuitten echter op verzet van de heersende elite. Daarnaast ontstonden er veel burgeroorlogen, omdat troepen loyaal waren aan hun veldheer in plaats van aan de staat. Deze veldheren stelden steeds vaker hun eigenbelang voorop en vochten met elkaar om een machtspositie. Zo braken er burgeroorlogen uit tussen Julius Caesar en Pompeius, waarbij Caesar won en dictator voor het leven werd. Hij werd echter kort hierna vermoord, waarna er opnieuw burgeroorlogen uitbraken. Dit keer tussen de aanhangers van Caesar, Marcus Antonius en Octavianus, en de moordenaars. Uiteindelijk overwon Octavianus zijn tegenstanders en werd in 31 voor Christus alleenheerser.

Hoogtepunt van het Romeinse Rijk

Onder keizer Octavianus, die later de titel Augustus kreeg, begon de periode van het Romeinse keizerrijk die zou duren tot 476 na Christus. Al tijdens de Republiek was het rijk uitgebreid tot in Klein-Azië (nu Turkije), Spanje en Palestina. Caesar had Gallië veroverd en ook Egypte werd later ingelijfd. Nog steeds waren de Romeinen aan het uitbreiden: naar Germanië, Brittannië, de Alpenlanden, de Balkan en het zuidelijk deel van het huidige Nederland. Bij de uitbreiding van het rijk sloot Rome veel bondgenootschappen met lokale heersers. Rome beloofde bescherming, in ruil voor gehoorzaamheid en levering van soldaten. Werkte deze manier van diplomatie niet, dan werd het leger ingezet om het gebied met militair geweld te onderwerpen. Toch behandelden de Romeinen de verslagen volkeren op een dusdanig goede manier, in de hoop dat de volkeren niet in opstand zouden komen. Op deze manier lukte het de Romeinen om hun grote rijk voor lange tijd intact te houden.

In de 2^e eeuw na Christus was het rijk op zijn grootst en bereikte het haar toppunt van macht en stabiliteit. Het rijk was daarnaast niet alleen een politieke, maar ook een culturele eenheid. Overal bouwden de Romeinen wegen, bruggen, forten en aquaducten volgens het Romeinse ontwerp en was het Romeinse recht van toepassing. In het hele rijk namen volkeren de Romeinse cultuur en de Latijnse taal over. Door de groei van het rijk verspreidde de Grieks-Romeinse cultuur zich op deze manier door heel Europa.

Zie onderstaande map van het Romeinse Rijk in het jaar 117 na Christus:

Periode van verval en de late keizertijd

Nadat het Romeinse Rijk op zijn hoogtepunt was geweest, brak er al snel een periode van verval aan. Het immens grote rijk was niet meer goed bestuurbaar. Ook werd het rijk geteisterd door een epidemie, wat grote gevolgen had voor de economie en het leger. De financiële problemen groeiden en ook de druk op de grenzen nam toe. Vooral van 235 tot 285 na Christus verkeerde het Romeinse Rijk in chaos. In slechts 50 jaar tijd waren er meer dan 30 keizers, die vaak door hun legertroepen naar voren geschoven waren en door dezelfde troepen vermoord werden als er ontevredenheid heerste. Daarnaast waren er veel burgeroorlogen en opstanden. Deze periode van verval werd gestabiliseerd door keizer Diocletianus, die zichzelf ‘dominus et deus’ (keizer en god) noemde. Het late keizerrijk wordt daarom ook wel het Dominaat genoemd. Het was een periode waarin de keizers vergoddelijkt werden en er in het rijk drastische hervormingen werden doorgevoerd.

Het rijk werd in twee helften opgedeeld, elke helft bestuurd door zijn eigen keizer en onderkeizer/troonopvolger. Dit systeem noemen we een tetrarchie en was verre van stabiel omdat veel keizers elkaar wantrouwden. Hierdoor braken er veel burgeroorlogen uit. Één zo een burgeroorlog werd aan het begin van de 4^e eeuw gewonnen door Constantijn de Grote, die een stabiel alleenheerser werd. Hij maakte in 314 een eind aan de christenvervolging en liet de nieuwe hoofdstad Constantinopel bouwen. De opvolgers van Constantijn vervielen echter weer in onderlinge strijd. Op een gegeven moment dreigden West en Oost uit elkaar te groeien, maar werden nog eenmaal herenigd onder alleenheerser Theodosius de Grote, die het christendom tot staatsgodsdienst maakte. Daarna was er nooit meer één enkele Romeinse keizer.

Ondergang van het Romeinse Rijk

De druk op de grenzen was voor de dood van Theodosius al sterk toegenomen, nadat de Hunnen Oost-Europa waren binnengevallen. De Germaanse volkeren drongen steeds vaker binnen en werden soms zelfs toegelaten als bondgenoten, wat de Romeinen erg afhankelijk maakte van Germaanse huurlingen. Toen Theodosius in 395 na Christus overleed, liet hij zijn ene zoon het westelijke deel van het rijk na en zijn andere zoon het oostelijke deel. Het rijk zou hierna nooit meer worden herenigd. Het oostelijke, Griekstalige deel werd het Oost-Romeinse Rijk met Constantinopel als hoofdstad. Het westelijke, Latijnsprekende deel werd het West-Romeinse Rijk, met als hoofdstad Milaan. Dit westelijke rijk werd soms eerder bestuurd door de militaire opperbevelhebber dan door de keizer zelf. Daar begonnen Germaanse volkeren, zoals de Visigoten en de Vandalen, te plunderen. Rond 455 na Christus. hadden de Visigoten, Ostrogoten en Vandalen hun eigen koninkrijken in het West-Romeinse Rijk gevestigd. Er waren enkel nog marionettenkeizers aan de macht, volledig onder de controle van hun hofhouding en generaals, die vaak Germaans waren. In 476 kwam het uit vele Germaanse huurlingen bestaande Romeinse leger, in opstand onder leider Odoaker. Zij zetten de laatste keizer Romulus Augustulus af. Bij gebrek aan een nieuwe waardige keizer, bleef de Oost-Romeinse keizer in Constantinopel als enige over. Dit oostelijke rijk, vanaf toen het Byzantijnse Rijk genoemd, bleef nog lange tijd een grootmacht. Pas in de 11^e eeuw raakte dit rijk in verval en in 1453 viel het rijk definitief, toen de Ottomanen Constantinopel innamen.

Video

Wil je toch nog een video zien over het Romeinse Rijk? Kijk dan onderstaande video van JORTgeschiedenis.