De Renaissance: wat moet je weten?

De Renaissance staat bekend als een periode in de Europese geschiedenis die duurde van de 14^e tot de 16^e eeuw. Op allerlei gebieden, zoals de literatuur, muziek, architectuur en kunst vond een sterke oriëntatie plaats op de klassieke oudheid. Dit veranderde het mens -en wereldbeeld.

Video

Wil je alles weten over de Renaissance? Kijk dan onderstaande video van JORTgeschiedenis.

 

Ontstaan

De eerste tekenen van de Renaissance waren al merkbaar in het Italië van de 14^e eeuw. Steden als Florence, Venetië en Milaan waren in deze tijd zelfstandige stadsstaten. Ze behoorden officieel tot het Heilige Roomse Rijk, maar werden niet zo sterk bestuurd door de keizer en de paus. Deze Italiaanse steden maakten een grote (culturele) bloei door en handelden met zowel het Midden-Oosten als met Noord-Europa. ‘

De rijkdom zorgde ervoor dat de stedelijke elites een andere mentaliteit aanhingen: ze idealiseerden het klassieke, machtige Rome, leefden in luxe, betaalden kunstenaars en genoten van het leven. Zo maakte het middeleeuwse ‘memento mori’ (gedenk te sterven) plaats voor ‘carpe diem’ (pluk de dag).

Naast deze groeiende rijkdom was er ook een uitwisseling van nieuwe ideeën, doordat veel Griekse geleerden na de val van Constantinopel in 1453 naar Italië vluchtten. Zij namen Griekse teksten mee uit de klassieke oudheid. Deze instroom van nieuwe kennis en de hernieuwde focus op de klassieke oudheid leidde tot het bestuderen van de Griekse en Romeinse klassieke werken. Om kennis te verwerven, moest men ‘ad fontes’ (terug naar de bronnen).

Vanaf 1450 verspreidde de Renaissance, door handelscontacten en het uitvinden van de boekdrukkunst, zich naar Europa en beïnvloedde daar de kunst, filosofie, wetenschap en literatuur.

De belangrijkste kenmerken van de Renaissance

De term ‘Renaissance’ is bedacht door de Italiaanse kunstenaar en architect Giorgio Vasari. Hij noemde de tijd waarin hij leefde ‘rinascita’. Later is daar ‘renascimento’ van afgeleid, wat wedergeboorte betekent. Wij noemen de Renaissance daarom ook wel de wedergeboorte van de klassieke oudheid. Deze periode in de Europese geschiedenis heeft de volgende belangrijke kenmerken:

• Een sterke oriëntatie op de klassieke oudheid. De ‘renaissancisten’ vonden dat de tijd waarin zij leefden een wedergeboorte was, na de duistere middeleeuwen. De term ‘middeleeuwen’ werd ook geboren tijdens de Renaissance. De middeleeuwen werden gezien als een periode tussen de klassieke oudheid en de huidige tijd, die de klassieke oudheid idealiseerde en weer terughaalde.
• Een focus op het ‘aardse’ leven en de mens als individueel en uniek wezen. De mens als persoon kwam centraal te staan en men werd meer individualistisch. Tegelijk verdween religie en het leven na de dood meer naar de achtergrond.
• Kennis en brede ontwikkeling werden belangrijk. De breed ontwikkelde intellectueel, die zelf de klassieke bronnen bestudeerde, werd het ideaal. Dit stimuleerde ook het wetenschappelijk denken.

Humanisme

De intellectuele basis van de Renaissance was het humanisme, een stroming die de nadruk legde op het individu. Humanisten waren geschoold in grammatica, retorica, geschiedenis en filosofie. Ze waren vooral geïnteresseerd in het studeren van de klassieke Griekse en Latijnse literatuur. Door het lezen van deze bronnen herontdekten ze de Griekse filosofie, waarin meer aandacht werd besteed aan het wereldlijke en de menselijkheid. Dit ideaal wilden ze laten herbeleven.

De humanisten geloofden dat na de middeleeuwen, een periode van verval, een nieuwe bloeiperiode was aangebroken met de mens als middelpunt.

De uitvinding van de boekdrukkunst zorgde ervoor dat de ideeën van de Renaissance zich goed konden verspreiden. De Bijbel kon nu ook worden vertaald in volkstalen, zodat de bevolking het boek zelf kon lezen. Daarom richtten de humanisten zich in de vroege renaissance vooral op de studie en de vertaling van de klassieke werken. Maar op een gegeven moment gingen ze een stapje verder en probeerden ze de klassieke methoden en stijlen te imiteren en te verwerken in hun eigen werk. Ze probeerden hiermee zelfs de klassieken te overtreffen.

Kunst  en architectuur

Het humanisme oefende ook zijn invloed uit op de kunst. Er werd geprobeerd menselijke emoties te laten zien in schilderijen en om zo realistisch mogelijk te schilderen. Menselijke lichamen en dieren werden hiervoor bestudeerd, om ze levensecht na te kunnen maken. Ook werd er een nieuwe schildertechniek uitgevonden, waardoor er voor het eerst geschilderd werd in perspectief.

De thema’s van veel kunstwerken waren wel nog meestal religieus, aangezien de kerk een grote opdrachtgever was. Dit was dus een voortzetting van de middeleeuwen. Er werden echter steeds vaker ook andere dingen afgebeeld, zoals mythologische gebeurtenissen en menselijke portretten.

Ook in de architectuur werd inspiratie gezocht bij de bouwwerken van de klassieke oudheid. Er werden paleizen en kerken gebouwd die op de Griekse en Romeinse tempels leken, met koepels en zuilen.

Wetenschap en ontdekkingsreizen

Voorafgaand aan de Renaissance was de wetenschap bijna compleet gebaseerd op een klein aantal boeken, zoals de Bijbel, en een aantal schrijvers, zoals Plato en Aristoteles. De humanisten vonden echter dat niet alles gebaseerd moest worden op latere uitleggingen en vertalingen van deze oude werken, aangezien er (vertaal)fouten in zaten. In plaats daarvan moesten de originele teksten geraadpleegd worden. Deze focus op zelfstudie leidde ook tot andere vormen van onderzoek, waarbij wetenschappers eigen observaties als uitgangspunt hadden. Zo onderzocht Andreas Vesalius de menselijke anatomie door zelf in lijken te snijden.

De nieuwe wetenschappelijke belangstelling leidde ook tot ontdekkingen op het gebied van de scheepvaart, wat meer ontdekkingsreizen mogelijk maakte. Er was daarnaast veel nieuwsgierigheid om nieuwe gebieden te ontdekken. Dit zorgde ervoor dat elk continent tijdens de Renaissance bezocht werd door de Europeanen. De pas ontdekte werelddelen werden in kaart gebracht en er werden nieuwe handelsroutes aangelegd. Deze reizen gaven op hun beurt ook weer een impuls aan de wetenschap.

Gevolgen

De Renaissance had de volgende gevolgen:

• Een veranderend wereldbeeld door het ontdekken van andere werelddelen en de bloei van de wetenschap. Dit zorgde ervoor dat het beeld dat men had gehad over hoe de wereld eruit zag, werd bijgesteld. Waar het wereldbeeld eerst geocentrisch was (de aarde als centrum), veranderde dit tijdens de Renaissance naar heliocentrisch (de zon als centrum).
• Een veranderend mensbeeld. De visie van de humanisten zorgde voor een groeiend individualisme en een focus op het aardse leven.
• Een conflict met de kerk. Door het bestuderen van de originele bronnen kwamen humanisten erachter dat de vertaalde versies van de Bijbel niet altijd klopten. Ze ontdekten dat de kerk verschillende gebruiken had die niet gebaseerd waren op de originele bijbel. Dit leidde tot toenemende kritiek op de kerk, wat uiteindelijk zou leiden tot de Reformatie.
• Het vormde de basis voor de latere wetenschappelijke revolutie.