Hormonen in het menselijk lichaam

Je kent het wel. Dat gevoel van gierende verliefdheid. Of dat gevoel van knallende stress. Dit komt door hormonen. Hormonen helpen jou namelijk met het regelen van verschillende lichaamsprocessen. In dit artikel lees je alles wat je moet weten over hormonen in het menselijk lichaam.

Wat zijn hormonen?

Hormonen zijn signaalstoffen die worden gemaakt door hormoonklieren en door je lichaam worden verspreid via je bloedbaan. Zo kunnen ze processen reguleren over een grote afstand. Hormonen hebben een effect op specifieke organen: de doelwitorganen. Hormonen kunnen de processen in of bij deze doelwitorganen activeren of afremmen.

Soorten hormonen

Hormonen zijn op te delen in twee groepen: eiwithormonen en steroïdhormonen.

Eiwithormonen (ook wel peptidehormonen genoemd) hebben een eiwitstructuur. Hierdoor zijn ze oplosbaar in bloed. Deze hormonen kunnen worden herkend door receptoreiwitten die aan de buitenkant van cellen zitten. Wanneer ze aan elkaar binden geeft het receptoreiwit aan de binnenkant van de cel second messengers af, waardoor het signaal binnen in de cel kan worden doorgegeven. Deze second messengers zetten een hele signaalcascade in gang. Dit is omdat het signaal wordt doorgegeven via verschillende schakels. Een voorbeeld van een eiwithormoon is adrenaline.

Steroïdhormonen hebben een structuur die meer op cholesterol lijkt. Het zijn vettige stoffen en zijn daarom niet oplosbaar in water en bloed. Daarom hebben ze transporteiwitten nodig om via de bloedbaan het signaal door te geven. Steroïdhormonen hebben geen receptoreiwitten nodig aan de buitenkant van de cel, omdat ze door hun vettige structuur door het celmembraan heen kunnen. De receptoreiwitten van steroïdhormonen liggen daarom binnen in de cel. Bij binding vormen ze een hormoon-receptor complex, dat als geheel naar de kern van de cel gaat om daar te functioneren als transcriptiefactor. Zo hebben steroïdhormonen effect op de genexpressie. Voorbeelden van een steroïdhormonen zijn geslachtshormonen, zoals testosteron en oestrogeen.

Hormoonklieren

Hormonen worden gemaakt door hormoonklieren. Belangrijke hormoonklieren zijn de volgende:

• De hypothalamus zit in je hersenen en is één van de belangrijkste klieren. Het dirigeert als het ware het hormonale systeem, doordat het de koppeling vormt van je zenuw- naar je hormoonstelsel. De hypothalamus geeft neurohormonen af die als doelwitorgaan de hypofyse hebben.
• De hypofyse zit net onder de hersenen en maakt onder andere hormonen aan die vervolgens weer andere klieren in je lichaam aansturen. Verder speelt de hypofyse een belangrijke rol bij de homeostase.
• Bovenin je borst zit je schildklier. Hier wordt het schildklierhormoon, ook wel thyroxine, aangemaakt. Dit hormoon is op zichzelf inactief, maar moet eerst in de lever (of andere cellen) omgezet worden. Hierna werkt het als groeihormoon en heeft het een stimulerende werking op de stofwisseling in je hele lichaam.
• De bijnieren vormen de bovenkant van je nieren en produceren onder andere adrenaline. Het hormoon adrenaline wordt afgegeven bij angst en stress en veroorzaakt een versnelde hartslag en versnelde ademhaling. Hierdoor wordt je alertheid verhoogd en voel je dat je meer energie hebt. Adrenaline heeft altijd een snelle en kortdurende werking.
• De eilandjes van Langerhans bevinden zich in de alvleesklier en is één van de weinige klieren die niet worden aangestuurd door de hypofyse. Hier wordt insuline afgegeven, waarmee het in stand houden van de bloedsuikerspiegel (de glucoseconcentratie in het bloed) wordt geregeld. Onder invloed van insuline wordt er glucose uit het bloed opgenomen in de skeletspieren en in de lever omgezet naar glycogeen. Zo daalt de glucoseconcentratie in het bloed. Glucagon heeft het tegengestelde effect. Het zorgt ervoor dat glycogeen weer wordt omgezet in glucose, dat vervolgens weer in de bloedbaan terechtkomt.
• De geslachtsklieren geven geslachtshormonen af, die de geslachtsorganen beïnvloeden. Zo worden er bij vrouwen hormonen geproduceerd in de eierstokken. Hier worden oestrogeen en progesteron afgegeven, die onder andere een rol spelen bij de menstruatiecyclus. Bij mannen wordt het mannelijk geslachtshormoon testosteron geproduceerd in de teelballen. Testosteron zorgt onder andere voor de productie van zaadcellen.

Hormoonklieren worden ook wel endocriene klieren genoemd vanwege het feit dat hormonen aan het bloed worden afgegeven. Signaalstoffen die niet via de bloedbaan worden verspreid, zijn geen hormonen. Endocriene klieren zijn wat anders dan exocriene klieren. Exocriene klieren produceren geen hormonen, maar geven hun producten uitwendig af. Denk bijvoorbeeld aan je zweetklieren, maar ook aan de klieren die maag en darmsappen maken.

Werking van hormonen

Nadat een hormoon wordt afgegeven door een hormoonklier, door het bloed is getransporteerd naar het doelwitorgaan, en daar aan zijn receptor is gekoppeld, zet het een bepaald proces in gang, of remt het juist een proces af. De mate van de reactie van het doelwitorgaan is afhankelijk van de hormoonconcentratie. Wanneer de concentratie hoger is, zal de reactie ook sterker zijn. Zoals onder andere bij de pubertijd wel te merken is, spelen sommige hormonen ook een rol bij de seksuele drift en emoties, zoals woede, angst, vreugde en verdriet. Wijzigingen in hormoonconcentraties kunnen zo zorgen voor veranderingen in je humeur. Dit komt waarschijnlijk doordat veel hormonen effect hebben op processen in je hersenen.

Sommige hormonenconcentraties hebben op vaste momenten een piek en/of hebben een cyclisch ritme, bijvoorbeeld melatonine. Je gaat meer van dit hormoon aanmaken als het donker wordt, waardoor je slaperig wordt. Zo speelt melatonine een belangrijke rol bij ons dag-nacht-ritme. Wanneer je ’s avonds laat veel naar een scherm kijkt, zit je als het ware steeds naar een lichtbron te kijken. Hierdoor maak je minder melatonine aan en val je lastiger in slaap.

Sommige hormonen werken volgens een proces dat negatieve terugkoppeling wordt genoemd. Hierbij geeft de hoge concentratie van dit hormoon een signaal door via een ander hormoon, dat doorgeeft aan de klier waar het eerste hormoon vandaan kwam, dat het niet méér hoeft af te geven. Op deze manier hebben deze hormonen een negatief effect op zichzelf, zodat er niet een steeds hogere concentratie ontstaat. Uiteindelijk worden hormonen ook weer afgebroken, namelijk in je lever.

Hebben mannen en vrouwen verschillende hormonen?

Feitelijk hebben mannen en vrouwen dezelfde hormonen, alleen de samenstelling is anders. Met andere woorden: de concentraties van de geslachtshormonen verschillen. Mannen hebben dus ook oestrogeen en progesteron en vrouwen hebben ook testosteron, maar in veel mindere mate.

Dit is echter ook veranderlijk. Bij iedereen verandert de hormoonhuishouding naarmate je ouder wordt. De pubertijd valt bijvoorbeeld te verklaren aan de hand van veranderingen in concentraties van hormonen. Een ander bekend voorbeeld is de menopauze bij vrouwen. De menopauze is het proces van het stoppen van de menstruatie. Er worden dan minder vrouwelijke hormonen afgegeven. Je zou kunnen beargumenteren dat mannen ook door een soort overgang gaan. Bij mannen daalt de afgifte van testosteron namelijk vanaf een leeftijd van 30 jaar, en die afname houdt voor de rest van het leven aan. Bij een te laag testosterongehalte kunnen mannen klachten krijgen die vergelijkbaar zijn met die van vrouwen in de overgang, zoals gewrichtspijn, vermoeidheid en prikkelbaarheid.

Video

Wil je meer weten over de werking van hormonen? Kijk dan onderstaande video van biologiedocent NGbiologie.