Prikkels

Je lichaam reageert op alles wat zich om je heen bevindt. Of je het nou doorhebt of niet, het gebeurt continu. Denk maar aan die hete ovenplaat die je gisteravond met je blote hand vastpakte! Het is voor je lichaam erg belangrijk om deze prikkels waar te nemen. Wat prikkels precies zijn en waarom ze belangrijk zijn, leggen we in dit artikel uit!

Wat zijn prikkels?

Een prikkel is een waarneming die een reactie veroorzaakt. Organismen reageren voortdurend op veranderingen van binnen- en buitenaf. De prikkels worden opgevangen door de zintuigen van het organisme. Deze zintuigen bestaan uit zintuigcellen. Er zijn vijf verschillende zintuigen:

• Gezichtsvermogen (ogen)
• Gehoor (oren)
• Reukzin (neus)
• Smaakzin (tong)
• Tastzin (huid)

Alle zintuigen zijn gevoelig voor een specifiek type prikkel. Zo zijn de oren bijvoorbeeld gevoelig voor het lawaai van een luchtalarm, maar niet voor zonlicht. Een prikkel waar een zintuig gevoelig voor is, noem je een adequate prikkel.

Bovendien wordt er onderscheid gemaakt tussen inwendige prikkels en uitwendige prikkels. Een inwendige prikkel wordt door je lichaam gestuurd om het interne milieu in balans te houden, zoals honger en plasdrang. Een uitwendige prikkel komt vanuit de omgeving en wordt door zintuigen waargenomen, zoals temperatuur en geluid.

Prikkels kunnen sterk of zwak zijn. Denk bijvoorbeeld aan de sterke geur van mest. Om een prikkel waar te kunnen nemen, moet de sterkte van de prikkel boven een bepaalde drempelwaarde liggen. Als een persoon herhaaldelijk dezelfde prikkel ontvangt, reageert deze hier uiteindelijk niet meer op. Er is dan sprake van gewenning, oftewel de drempelwaarde voor deze prikkel is toegenomen. Zo zul je een ring op den duur ook niet meer voelen als je hem altijd draagt.

Als een prikkel sterker is dan de drempelwaarde, zetten zintuigcellen de prikkel om in een elektrisch signaal (impuls). Deze impulsen worden doorgegeven aan zenuwcellen, die samen zenuwen vormen. Via zenuwen worden impulsen naar het brein begeleid, waar de prikkels vervolgens verwerkt worden.

De verhouding tussen de sterkte van de prikkel en de hoogte van de drempelwaarde is dus belangrijk.

Wat is overprikkeling?

Overprikkeling komt voor wanneer er te veel prikkels tegelijk binnenkomen. Dit wordt ook wel zintuigelijke overbelasting genoemd.

Normaal gesproken zijn de hersenen in staat om prikkels selectief te sorteren en te verwerken. In het geval van overprikkeling worden de hersenen overbelast en kunnen de prikkels niet meer efficiënt worden verwerkt.

Een goed voorbeeld hiervan is een drukke ruimte waar mensen meerdere gesprekken tegelijk voeren, of een druk feest met luide muziek en felle flitsende lichten. Om dit probleem op te lossen, sturen je hersenen de boodschap om snel weg te gaan en zo het aantal prikkels te verminderen: er ontstaat een paniekreactie. Hierdoor kun je angst ervaren en niet meer normaal functioneren. Mensen met bepaalde aandoeningen zoals autisme, ADHD of angststoornissen kunnen gevoeliger zijn voor overprikkeling.

Wat is een sleutelprikkel?

Een sleutelprikkel is een prikkel die één specifiek soort gedrag veroorzaakt en niet genegeerd kan worden. Een overdreven, versterkte sleutelprikkel wordt ook wel een supranormale prikkel genoemd. Een supranormale prikkel veroorzaakt een sterkere respons dan een gewone prikkel.

Een voorbeeld van een sleutelprikkel komt voor bij het pikgedrag van de kuikens van zilvermeeuwen. Een oudermeeuw heeft op de snavel een rode vlek. Wanneer de kuikens honger hebben, zullen ze tegen de rode vlek op de snavel van de oudermeeuw aanpikken. Als reactie hierop geeft de oudermeeuw eten aan de kuikens. Echter, wanneer je de rode vlek op iets anders zou afbeelden, zullen de kuikens er nog steeds tegenaan pikken. De rode vlek is dan de sleutelprikkel voor het pikken van de kuikens. En als de snavel van de oudermeeuw helemaal rood zou worden gekleurd, gaan de kuikens vaker tegen de snavel pikken (supranormale prikkel).

Wat is gedrag?

Het gedrag bestaat uit alle waarneembare acties en reacties van een organisme. Op basis van prikkels ondernemen mensen namelijk één of meerdere acties in de spieren of klieren (respons).

De reden waarom er bepaald gedrag vertoond wordt, heet motivatie. Prikkels motiveren dan om bepaald gedrag te ondernemen. Bij honger wordt er bijvoorbeeld geprobeerd om te eten en bij een te hoge lichaamstemperatuur produceren de zweetklieren zweet. Een afzonderlijke handeling van een mens of dier wordt een gedragselement genoemd. Denk aan likken, rennen of springen.

Een snelle en onbewuste reactie wordt een reflex genoemd. Deze verlopen via de reflexboog. Dit is een korte route van een impuls om zo snel mogelijk een reactie te veroorzaken. De impuls gaat bij een reflex via het ruggenmerg direct naar een spier of klier, zonder dat het signaal bij de grote hersenen komt. Hierdoor wordt de reflex niet bewust meegemaakt. Doordat reflexen een snelle handeling veroorzaken, beschermen ze tegen gevaar. Denk bijvoorbeeld aan hoe je jouw hand meteen terugtrekt wanneer je een hete ovenschaal aanraakt.

Hieronder hebben we nog twee andere reflexsoorten voor je op een rijtje gezet:

• De pupilreflex: de pupil kan kleiner worden bij veel licht en wijder worden bij weinig licht. Dit gebeurt door het aan- en ontspannen van de kringspieren en lengtespieren van de iris. De pupilreflex beschermt de zintuigcellen in het oog tegen fel licht.
• De kniepeesreflex: de kniepeesreflex zorgt ervoor dat een persoon zijn houding en balans kan bewaren. Deze reflex is gemakkelijk zelf uit te testen. Door met een hamertje net onder de knie van een persoon te slaan, wordt de dijbeenspier een beetje uitgerekt. Het lichaam denkt dan dat de houding hersteld moet worden en spant de bovenbeenspieren aan, waardoor het been naar voren zwaait.

Video

Wil je alles over prikkels nog even in een filmpje zien? Kijk dan onderstaande video: