Intertropische convergentiezone (ITCZ)
De krantenkop ‘Zware tropische regenval zet een derde van Bangladesh onder water’ komt uit 2020, maar het had elk ander jaar kunnen zijn. De tropische seizoensregen komt ieder jaar op hetzelfde moment terug. Dat heeft te maken met de verschuiving van de ITCZ. Maar wat is de ITCZ u precies? Daar leggen we je uit in dit artikel.
Wat is de intertropische convergentiezone (ITCZ)?
De ITCZ is een denkbeeldige zone die rond de evenaar loopt, waarbinnen een lijn beweegt. In de buurt van deze lijn is er veel opstijgende lucht die relatief warm en vochtig is. Het is vochtig door verdamping. De opstijgende lucht zorgt voor een luchttekort aan het oppervlak, oftewel een lagedrukgebied. Het lagedrukgebied gaat altijd samen met veel neerslag.
Hoe ontstaat de ITCZ?
De instraling van de zon veroorzaakt sterke opwarming van de lucht, waardoor de ITCZ ontstaat.
Concreet wordt de lucht sterk verwarmd en stijgt op (warme lucht is licht). Er vindt dus verdamping plaats. Vervolgens koelt de lucht bovenin af en zal gaan condenseren. Dit zal leiden tot neerslag (stijgingsneerslag). Daarom is het goed om te onthouden dat er gedurende het jaar bij deze denkbeeldige lijn veel neerslag aanwezig zal zijn. Denk bijvoorbeeld aan een waterkoker waar damp uitkomt. Als je die onder een keukenkastje zet, zal er afgekoelde waterdamp uiteindelijk als water van het kastje naar beneden druppelen.
Op lage breedte zal de omgeving sneller opwarmen, omdat daar de zoninstraling het meest loodrecht is. Dit heeft twee redenen:
- Er komt meer energie per vierkante meter terecht op de aarde. Dat komt omdat een loodrechte zonnestraal een kleiner oppervlak verwarmt met dezelfde energie dan een niet-loodrechte zonnestraal.
- Er is sprake van minder energieverlies. Dat komt omdat een loodrechte zonnestraal een kortere afstand hoeft af te leggen tot het aardoppervlak dan een niet-loodrechte zonnestraal.
Je ziet in de figuur hierboven al dat de evenaar niet horizontaal getekend is. De aardas staat namelijk schuin. De aardas staat altijd loodrecht op de evenaar, terwijl de ITCZ de instraling van de zon volgt.
Tijdens de Nederlandse winter is de zoninstraling het meest loodrecht op het zuidelijk halfrond. Daarom zal de ITCZ dan ook mee verschuiven naar de 23,5 breedtegraad op het zuidelijk halfrond, de Steenbokskeerkring.
Tijdens de Nederlandse zomer gebeurt het tegenovergestelde. Dan schuift de ITCZ op naar de 23,5 breedtegraad op het noordelijk halfrond, de Kreeftskeerkring.
Als laatste is het belangrijk om te weten dat het continent sneller opwarmt dan de oceaan, waardoor de ITCZ nooit echt recht loopt over de evenaar heen, maar wat meer golvend.
Wat zijn de gevolgen van de ITCZ?
De ITCZ heeft invloed op de neerslagverdeling en de windrichting in de tropen. Aangezien de ITCZ een lagedrukgebied is, zal de komst van de ITCZ namelijk veel neerslag met zich meebrengen. Verder stroomt lucht altijd van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied, waardoor de wind altijd richting de ITCZ zal waaien.
In januari waait de wind van het Indiase subcontinent af (aflandige wind) richting de evenaar en ligt de ITCZ onder de evenaar. Deze aflandige wind zal zorgen voor een droge periode op het Indiase subcontinent.
Echter, in juli waait de wind vanaf de oceaan naar het Indiase subcontinent (aanlandige wind) en ligt de ITCZ boven de evenaar. Deze aanlandige wind zal zorgen voor een regenachtige periode op het Indiase subcontinent. Hoe deze droge en vochtige periodes op het Indiase subcontinent precies ontstaan, lees je in het artikel over de moesson.
Video
Wil je meer weten van de ITCZ? Dan is deze uitlegvideo van Aardrijkskunde Kennisclip erg handig:
