Blokschema’s lezen en opstellen: hoe doe je dat?
Blokschema’s worden gebruikt om chemische processen overzichtelijk weer te geven. Je kunt ze zien als een soort routekaart van wat er gebeurt in bijvoorbeeld een fabriek of laboratorium. Door het proces in blokken op te splitsen, krijg je een helder overzicht van welke stappen er plaatsvinden, welke stoffen worden gebruikt, waar reacties plaatsvinden en hoe eindproducten of afvalstoffen ontstaan.
Zo’n schematische weergave helpt je om sneller inzicht te krijgen in complexe processen en is daardoor ook een terugkerend onderdeel van het eindexamen scheikunde.
Het lezen van een blokschema
Het lezen van een blokschema is op zich vrij eenvoudig, maar je moet wel goed opletten. Bij examens staan er namelijk soms grote blokken tekst bij die je heel precies moet lezen. Je kunt het beste een blokschemavraag maken met een highlighter, of dingen in de tekst onderstrepen met een pen of potlood.
Bij een blokschema staat elk groot vierkant voor een vat. Ook gaan er pijlen in en uit dat blok. Dit zijn de stromen van in- en uitgaande stoffen. Zo worden stoffen die in reactor I worden geproduceerd bijvoorbeeld doorgeleid naar reactor II. Ook kunnen ongewenste bijproducten van reacties afgevoerd worden. Ook kan er een overschot aan beginstoffen zijn, als er bijvoorbeeld een overmaat wordt gebruikt. Let dus op, dat als er over een overmaat aan beginstoffen wordt gesproken in de tekst dat die stof nog ergens voorkomt in het blokschema. De stof kan zowel afgevoerd worden, of meegaan naar het volgende vat en daar bijvoorbeeld worden gescheiden.
Er zijn twee soorten ruimtes:
- Reactors (of reactievaten). In een reactor worden nieuwe stoffen geproduceerd (hier vindt een reactie plaats!).
- Scheidingsruimten (of scheidingsvaten). In een scheidingsruimte worden verschillende stoffen van elkaar gescheiden (aan de hand van een scheidingsmethode).
Vaak wordt een reactor aangegeven met een R, en een scheidingsruimte met een S.
Blokschema opstellen
Wanneer je een blokschema moet opstellen, begin je altijd bij het proces dat je wilt beschrijven. Stel je bijvoorbeeld voor dat je wilt uitleggen hoe appelmoes wordt gemaakt. Dan moet je nadenken over de stappen die nodig zijn, van het schoonmaken van de appels tot het koken en het verpakken. Iedere stap geef je weer in een blok, en met pijlen geef je aan welke stoffen of producten van de ene naar de andere stap gaan. In elk blok schrijf je kort wat er gebeurt: wordt er gekookt, gemengd, gescheiden?
Neem bijvoorbeeld het schema van Wageningen Universiteit waarin het maken van een pot appelmoes wordt uitgelegd. Daarin zie je hoe appels worden gesorteerd, gewassen, gekookt en uiteindelijk in een pot belanden. Elk van die stappen is een blok in het schema, verbonden met pijlen die de appels volgen op hun reis door het proces. Het is een helder voorbeeld van hoe een productieproces schematisch kan worden weergegeven.
Op het eindexamen kun je een blokschema te zien krijgen dat er meer als volgt uitziet:
Blokschema op het eindexamen (bron: examen scheikunde HAVO 2013 tijdvak II)
Het is belangrijk om een aantal keer te oefenen met het lezen en opstellen van blokschema's. Zoek een paar oefenvragen op en maak deze voor je eindexamen. Dan ben je zeker goed voorbereid!
Veelgemaakte fouten bij blokschema's
Hoewel het principe van een blokschema eenvoudig lijkt, gaan er in de praktijk toch vaak dingen mis. Veel leerlingen vergeten bijvoorbeeld om aan te geven welke stof door een pijl stroomt. Of ze verwarren een reactor met een scheidingsvat. Soms worden stoffen zomaar uit het schema weggelaten of verdwijnen ze ineens zonder uitleg. Ook komt het voor dat pijlen de verkeerde kant op wijzen, of dat een overmaat aan beginstof niet correct wordt verwerkt in het vervolg van het schema.
Het zijn dit soort kleine slordigheden die op een toets of examen punten kunnen kosten. Daarom is het belangrijk om elk detail serieus te nemen en altijd goed na te denken over wat er gebeurt in een schema.
Video: Wat zijn blokschema's en hoe werken ze?
Wil je liever een visuele uitleg? Bekijk dan onderstaande video van Scheikundelessen, waarin je stap voor stap leert hoe je een blokschema moet lezen en maken.
-
-
-
-
-
-
-
- Kies je niveau
- Kies je producten
- Kies je vakken
Voordeelpakket
Tot 21% stapelkorting
-
-
