Onregelmatigheden tijdens het eindexamen

Het zal je maar gebeuren: je zit midden in het eindexamen en het brandalarm gaat af, je klasgenoot wordt betrapt op spieken of er vliegt een vogel door de gymzaal. Dat zijn bijzondere situaties, die als het goed is niet vaak voorkomen. Maar wat gebeurt er in zulke gevallen en welke regels zijn hiervoor opgesteld? In dit artikel vertellen je daarom alles over onregelmatigheden tijdens het eindexamen!

Wat zijn onregelmatigheden tijdens het eindexamen?

Onregelmatigheden tijdens het eindexamen zijn omstandigheden waardoor het eindexamen van één of meerdere eindexamenleerlingen (deels) ongeldig kan worden verklaard. Onregelmatigheden kunnen in allerlei soorten en maten voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan:

• Spieken.
• Gebruik van een verboden hulpmiddel (of géén toegang tot de juiste hulpmiddelen).
• Erratum wordt niet voorgelezen door de examinatoren.
• Verkeerde tijdstip in examenplanning van de school.
• Onrust in de zaal.
• Verkeerd examen wordt uitgedeeld.
• Geluidsoverlast tijdens het examen.
• Brandalarm dat afgaat tijdens het examen.
• Internet valt weg tijdens het maken van een digitaal examen.
• Uitlekken van het eindexamen (of de antwoorden hiervan).

Dit is slechts een greep uit de mogelijke onregelmatigheden die voor kunnen komen tijdens het eindexamen. Het lijkt in het begin misschien fijn dat het examen niet doorgaat, maar het kan ook een hoop gedoe opleveren. Denk maar aan het uitstellen van je diploma-uitreiking, opnieuw de stress ervaren voor hetzelfde examen of langer in spanning zitten omdat je niet weet of je geslaagd of gezakt bent. De meeste onregelmatigheden heb je tenslotte niet in eigen hand.

Wie bepaalt of er sprake is van een onregelmatigheid?

De regels hiervoor staan in ingewikkelde taal opgeschreven in het protocol centrale examens van de VO-raad, maar hebben we hieronder in simpele taal voor je samengevat.

De school is degene die tijdens het eindexamen het probleem signaleert. Vervolgens gaat het om de vraag in hoeverre een eindexamenkandidaat schuld heeft aan deze onregelmatigheid. In het geval van spieken heeft de betreffende leerling hier uiteraard zelf schuld aan, maar in het geval van een computerstoring natuurlijk niet.

Wanneer examenleerlingen geen schuld hebben aan de onregelmatigheid, dan dient de school direct contact op te nemen met de Onderwijsinspectie. Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat het brandalarm op school is afgegaan. Alle examenleerlingen zullen dan de zaal moeten verlaten. In dit geval dient de school alle belangrijke informatie door te geven aan de Onderwijsinspectie. Bij belangrijke informatie kun je denken aan of de leerlingen geëvacueerd moesten worden, of de leerlingen de mogelijkheid hebben gehad om ondertussen met elkaar te spreken en uiteraard details over wat de onregelmatigheid precies inhield. De Onderwijsinspectie bepaalt vervolgens of er sprake is van een onregelmatigheid en welke maatregelen er genomen moeten worden.

Wanneer dezelfde onregelmatigheid op meerdere scholen is voorgekomen, dan beslist de Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs wat er moet gebeuren. Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat veel leerlingen niet op tijd bij het eindexamen konden zijn door een landelijke OV-staking.

Wanneer een onregelmatigheid de schuld is van een examenleerling, dan is de directeur van de school bevoegd om een passende maatregel te nemen. Hij kan bijvoorbeeld het gemaakte eindexamen van de spiekende leerling ongeldig verklaren en het cijfer 1 geven. Wel wordt de onregelmatigheid via het Internet Schooldossier (ISD) aan de Onderwijsinspectie gemeld.

Wat zijn de gevolgen van onregelmatigheden tijdens het eindexamen?

De gevolgen zijn geheel afhankelijk van de onregelmatigheid die plaatsvindt. Hieronder zie je enkele mogelijke gevolgen die eindexamenleerlingen zouden kunnen ondervinden bij onregelmatigheden:

Eén eindexamenkandidaat wordt uitgesloten van centraal eindexamen

Uitsluiting van één eindexamenkandidaat is vaak het geval wanneer deze bijvoorbeeld wordt betrapt op spieken, wanneer de leerling onterecht beweert dat alle opgaven zijn ingeleverd of wanneer een eindexamenkandidaat langer dan 30 minuten te laat is voor het eindexamen. In dit geval moet de leerling zich tegenover de directeur van zijn of haar school verantwoorden. De directeur bepaalt vervolgens of de leerling geheel wordt uitgesloten van het betreffende examen.

Een deel van de eindexamenkandidaten in de zaal dient het examen opnieuw af te leggen

Het kan voorkomen dat een deel van de examenleerlingen in een zaal het examen opnieuw moet afleggen. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer een deel van de leerlingen een examen van een verkeerd niveau krijgt uitgedeeld. In dit geval zijn de leerlingen zelf onschuldig en mag het examen in het tweede tijdvak opnieuw worden afgelegd. Dit telt dan als kans 1. Leerlingen behouden hiermee het recht om in het derde tijdvak het herexamen te maken.

Een alternatief is dat er voor een deel van de vragen geen punten fout of goed gerekend worden. Het cijfer geldt dan enkel voor de overige vragen van het examen. Dit gaat in overleg met de eindexamenkandidaat en wordt pas bepaald wanneer het cijfer bekend is.

Alle eindexamenleerlingen dienen het eindexamen opnieuw af te leggen

In sommige gevallen dienen alle kandidaten in de examenzaal het eindexamen opnieuw af te leggen. De oorzaak hiervan kan zijn dat het examen ongeldig is verklaard vanwege (geluids)overlast, iemand die onwel wordt in de zaal, een ICT-probleem of bijvoorbeeld een stroomstoring. In veel gevallen gaat het hier dan om overmacht, maar het kan ook de verantwoordelijkheid van de school zijn. Denk hierbij aan het onjuist uitdelen van hulpmiddelen of het ontbreken van de juiste hulpmiddelen. Concreet moeten leerlingen het examen dan maken in tijdvak 2, en behouden ze het recht op een herkansing in tijdvak 3.

In een extreem bijzonder geval kan het eindexamen van een bepaald vak voor alle eindexamenleerlingen in Nederland ongeldig worden verklaard. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer het examen of de antwoorden van tevoren zijn uitgelekt. Alhoewel dat wel eens is voorgekomen in het verleden, komt dit gelukkig bijna nooit voor.

Hoeveel onregelmatigheden vinden er jaarlijks plaats?

De laatste cijfers van de Onderwijsinspectie komen uit 2017. Toen werden er 630 onregelmatigheden gemeld tijdens de eindexamens, tegenover 607 in 2016. Hiervan zijn er in 2017 246 examens ongeldig verklaard, tegenover 316 in 2016. Meer recente cijfers zijn niet bekend.

Voorbeelden van onregelmatigheden op scholen

Onregelmatigheden kunnen in alle soorten en maten voorkomen. Hieronder hebben we een aantal voorbeelden van onregelmatigheden op een rijtje gezet die écht hebben plaatsgevonden:

Examens ongeldig verklaard en schadevergoeding door verkeerde administratie van school

Op een middelbare school in Maastricht werden in 2018 de examens van 350 leerlingen ongeldig verklaard. De school had de cijfers van de leerlingen, die ze gedurende het jaar hadden behaald, niet of onjuist genoteerd. Hierdoor hadden sommige leerlingen eigenlijk helemaal geen eindexamen mogen doen. Doordat de examens ongeldig werden verklaard, liepen veel leerlingen hun vakanties en feestjes mis. Uiteindelijk werd er zelfs bepaald dat 121 leerlingen een schadevergoeding van €1.000 per persoon kregen.

Examen van tevoren gepubliceerd op internet

In 2013 werd het examen VWO Frans gestolen op een middelbare school in Rotterdam. Foto's van dit examen werden de dag vóór dat examen gepubliceerd op internet. Het examen werd geannuleerd en alle examenleerlingen van Nederland moesten op een later moment eindexamen doen. Later bleek zelfs dat er nog meer examens waren gestolen op deze school, waardoor de leerlingen van deze school de gestolen examens opnieuw moesten maken. Doordat die informatie alleen binnen de school was verspreid, hoefden de andere examenkandidaten in Nederland de examens niet opnieuw te maken. In de Tweede Kamer werd gesproken over de grootste examenfraude ooit.

Examens stilgelegd door duif in de examenzaal

Het eindexamen Engels werd in 2015 op een middelbare school in Amsterdam tijdelijk stilgelegd. Er was namelijk een duif de examenzaal ingevlogen. In eerste instantie wilden de examinatoren het examen door laten gaan. Echter, toen de duif heen en weer begon te vliegen en een kleine boodschap loosde, werd ervoor gekozen om het examen in een andere ruimte voort te zetten. Het verplaatsen van de leerlingen werd onder strikte begeleiding van de school gedaan. Zo kon er geen overleg plaatsvinden. Het eindexamen was voor deze leerlingen dus gewoon geldig.

Examens ongeldig door afgaan van het brandalarm

Op een middelbare school in Vught ging in 2023 tijdens het VMBO-examen Duits het brandalarm af. De kantinemedewerker had de broodjes namelijk te lang in de oven laten liggen. Doordat het brandalarm afging, moest de examenzaal worden ontruimd. Tijdens deze ontruiming hadden de kandidaten de kans om met elkaar te overleggen, waardoor het examen ongeldig is verklaard. Er waren 11 leerlingen die op dat moment al hun eindexamen hadden ingeleverd. Hun eindexamens zijn wel gewoon geldig verklaard.

Leerlingen kregen verkeerde examen

In 2022 kregen 23 leerlingen op een school bij hun examen aardrijkskunde havo een erratum uitgedeeld die hoorde bij het examen aardrijkskunde vwo. Op het erratum stonden vier examenvragen, die dus bij het verkeerde niveau waren uitgedeeld. De havo-leerlingen mochten het examen afmaken en daarna zelf kiezen of ze het cijfer accepteerden of een extra herkansing wilden. Het examen vwo aardrijkskunde moest echter nog worden gemaakt, waardoor deze voor heel Nederland werd aangepast.

Docent verbetert antwoorden

In 2023 heeft een docent op twee middelbare scholen in Vinkeveen en Mijdrecht meerdere antwoorden van leerlingen aangepast. Het gebeurde tijdens het nakijken van het eindexamen economie vmbo tl/gl. De docent werd betrapt door de tweede corrector, die het verdacht vond dat er aanpassingen met een ander handschrift waren gedaan. De docent heeft alles toegegeven en heeft laten zien welke verbeteringen en aanpassingen hij had gedaan. De leerlingen konden óf het cijfer dat uit hun originele werk voortkwam accepteren óf het examen ongeldig laten verklaren en later opnieuw maken.

Tot slot

Ondanks alle voorbereidingen en strikte regels kan er altijd iets fout gaan, waardoor de examens in gevaar komen. Zekerheid heb je dus nooit, behalve als je in Zuid-Korea leeft: het hele land wordt daar tijdens de eindexamens stilgelegd. Vliegtuigen mogen niet meer opstijgen, auto’s moeten van de straat blijven en leerlingen die te laat dreigen te komen, krijgen een politie-escorte! Dan zouden onregelmatigheden toch niet meer voor moeten kunnen komen, toch?